امروز :  

بازديد امروز :
بازديد ديروز :


 















با تشكر از : 
 
غلامرضا گلبینی مفرد
مسعود جعفرپور
محسن فيروزي
محمدرضا دانشور
كورش قاسمي
مهرداد مهدي پور
اصغري
ناظري
آشتياني
مشكاتي
سرائي منش
 
لاله منشوری
کریم بهار
آل علی
javad bagherpour
moghimi
حامد کبیری
ابراهیم جعفری
مهدی میرزاده
امید مصطفی پور
محمد حیدرنژاد
م-اکبری
اسماعيل غريبي
زهرا خوینی
ارسطو اثباتی
حمید حقیقی
محمود خدابخشي
محمود خدابخشي
شکری
ابراهيمي
راد منش
12



 
شماره مزرعه
                09127105896
           
  نام کاربر :
  کلمه عبور :
      
              





محصول اورگانیک چیست ؟ كشاورزي ارگانيك كه از آن به عنوان كشاورزي پايدار نيز نام برده مي شود تعريف آن از كشوري به كشور ديگر بر اساس اقليم آن متفاوت است اما وجه مشترك آن عبارت است از: شيوه اي از كشاورزي كه گياهان و يا حيوانات توليد شده در اين روش بدون دخالت و مصرف افراطي نهاده هاي خارج از مزرعه و يا نهاده هايي كه منشاء شيميايي دارند مانند كود و آفت كش، حشره كش، قارچ كش، علف كش، تركيبات اصلاح شده ژنتيكي و نژادي، داروهاي دامپزشكي، مواد نگهدارنده و افزودني و تابش اشعه ها توليد شوند و به دليل مصرف به شدت محدود كودهاي شيميايي و سموم دفع آفات نباتي در توليد محصولات در اين روش كه اين مهم در راستاي تعامل سازگار فعاليت انسان با سيستم چرخه طبيعت و استفاده منطقي و متعارف از آن كه خود عاملي در جهت ايجاد تعادل پايدار در منابع آب و خاك خواهد بود به آن كشاورزي پايدار نيز گفته مي شود.
   
ورمی کمپوست آیزنیا فوتیدا

 










عنوان خبرمتن خبر
فروشفروش نهال پالونیا سریع الرشد اسفند 98 با شماره 09127105896 تماس بگیرید
تسلیتتاسوعا و عاشورای حسینی را به آزادگان جهان بخصوص مسلملنان و پیروان آن خضرت تسلیت می گوئیم.
عید فطرعید فطر بر روزداران رمضان مبارک
تبریکچهلمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی مبارک
تبریکبعثت پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) منادی توحید و پیام آور اخلاق و عدالت مبارک باد
تبریکعید نوروز را به همه اعضای و بازدید کنندگان محترم شادباش میگوئیم.
تبریکدهه فجر مبارک
تلگرامورمی کمپوست را از تلگرام پیگیری کنید https://t.me/vcf_ir
تلگرامورمی کمپوست را از تلگرام پیگیری کنید @vcf_ir
تبریکآغاز دهه فجر و سالروز بازگشت امام خمینی(ره) به کشور گرامی باد.
123456

اطلاعات بورس :
 
كاربرنوع محصولنوع معاملهتاريخ ارسالمتن آگهي
ghanaeiورمی کمپوستفروشچهار شنبه 6 دی 1391تولید و فروش ورمی کمپوست با بالاترین کیفیت
reza4ورمی کمپوستفروشیک شنبه 8 مرداد 1391فروش ورمی کمپوست
 
ليست عنوانهاي كلاسهاي رايگان آموزشي : نشانگر را روي تصوير مورد نطر نگاه داريد تا قسمتي از مطالب نمايان شود

 آيزنيا فوتيدا

خداوند بیش از 3000 نوع کرم خاکی آفریده است که چند نوع آن با مابقی تفاوت دارد، مابقی با تولید مثل سالی یک بار، مبادرت به شخم زدن و جابجایی خاک می‏کنند و لیکن چند نوع معدود دیگر با ویژگی خاصی نجات دهنده محیط زیست انسان‏ها و تامین کننده غذای سالم آنها هستند، یکی از این‌ها، کرم خاکی آیزینیا فوتیدا Eisenia Foetida است که در زبان فارسی به کرم قرمز خاکی حلقوی بارانی و در سطح بین‏المللی به کرم قرمز کالیفرنیاییRed Worm California معروف است.
این کرم با تولید مثل هر هفته، با ویژگی داشتن 70 درصد پروتئین در مقایسه با 22 درصد پروتئین گوشت قرمز یعنی بیش از سه برابر و همچنین دارای امگا 3 یکی از مخلوقات نادر خداوند از لحاظ مواد غذایی می‌باشد.علاوه بر این فضولات این کرم کودی بنام کرمی‌کمپوست با خواص منحصر بفردی است که در ادامه خواص آن ارائه خواهد شد. این کرم در سال 1942 میلادی شناسایی شده است و از سال 1979 میلادی با آن کسب و کار می‏شود.
مشخصات فیزیکی:
قرمز مایل به قهوه‌ای رنگ
1.5cm - 4.5 cm طول
0.5gr - 2.1gr وزن
3 تا 6 سال دوره زندگی

 زيستگاه

زیستگاه اصلی:
 
کرم‌ها قادر به تحمل دما و یا گرمای زیاد و یا کم نیستند، بطوریکه در سرمای زیر نقطه یخبندان در طی چند ساعت همگی آنها از بین می‌روند. همینطور بیشتر آنها در صورتیکه حرارت محیط بمدت چند روز به بیش از 25 درجه سانتی‌گراد برسد قادر به ادامه زندگی نخواهند بود و معمولاً برای مقابله با حرارت‌های نامتناسب به دالان‌های زیر زمینی خود پناه می‌برند.
شرایط آب و هوایی فصول مختلف در واکنش عمودی و افقی کرم‌های خاکی دخالت مستقیم داشته و نه تنها در یک دوره سالیانه بلکه در طول شبانه روز نیز تعداد فعالیت و حرکت عمودی و افقی آنها اختلافات زیادی از خود نشان می‌دهند. به طوری که در طول شبانه روز هنگام طلوع و غروب آفتاب فعالیت کرم‌ها در سطح خاک بیشتر می‌شود و به همین ترتیب در فصولی که آب و هوا تعادل بیشتری دارند، تعداد و جمعیت کرم‌های خاکی در سطح افزایش یافته و در مقابل در فصولی که شرایط نامناسب می‌شود این جانوران دوره‌های سکون اختیاری برای خود انتخاب می‌کنند(نمودار اقلیمی).
همانطور که در نمودار مشخص شده است در ماه‌های دی و بهمن و ماه‌های تیر تا شهریور کرم‌ها عمق بیشتری را برای زندگی خود انتخاب می‌نمایند.

 مصارف آيزنيا فوتيدا

در سایر کشورها از این کرم بدلیل داشتن پروتئین 70 درصدی در موارد زیر استفاده می‏شود:
1. مصرف پروتئینی انسانی:در سایر کشورها از جمله در کشور آمریکا غذای مصرفی مردم است همانند انواع کنسرو جهت سالاد، غذاهای پختنی، انواع نوشیدنی و ... به عنوان مثال از گرانترین غذاهای فروشگاه‌های زنجیره‏ای مک دونالد می‌باشد[1]، با توجه به فرهنگ ما استفاده از آن هدف نمی‏باشد. (خود کرم به عنوان پروتئین)
2. مصرف پروتئینی حیوانی:با توجه به ازدیاد جمعیت و نیاز مردم به مواد پروتئینی سالم، تولید و پرورش دام، طیور و آبزیان، نقش اساسی در تامین نیازهای مردم و تقویت بنیه اقتصادی روستاییان و کشاورزان را دارد.در این میان تغذیه دام، طیور و آبزیان با کرم خاکی به عنوان ماده غذایی دارای پروتئین زیاد باعث افزایش کیفیت محصولات شده و نیاز کشور به واردات محصولاتی چون دان مرغ، انواع مکمل‌های غذایی دام و آرد ماهی را کاهش می‌دهد. از این گونه برای اولین بار در قرن 18میلادی برای تغذیه دام و طیور استفاده شد.امروزه در تغذیه مرحله لاروی آبزیان، تمایل به استفاده از غذای زنده وجود دارد، زیرا در بسیاری از موارد، دانش بشری هنوز قادر به تامین مصنوعی کلیه نیازهای غذایی لارو نبوده و پوشش این نیاز با غذای زنده راه حل مطلوب و مطمئنی است.مهمترین غذای زنده مصرفی کرم‌خاکی است که درصد پروتئین آن بیش از سایر گونه‌هاست و علاوه بر آن دارای امگا3 نیز می‌باشد.استفاده از این گونه به جای محصولات جانبی علاوه بر افزایش درصد رشد و کیفیت گوشت، از نظر اقتصادی نیز به‌صرفه‌تر است و تولید آن نیاز کشور به واردات محصولات فوق را که از زمان هجوم شانه دار ژله‌ای به دریای خزر و کاهش کیلکا به عنوان ماده اصلی آرد ماهی و افزایش قیمت آرد ماهی و واردات آن را به همراه داشته است، کاهش می دهد[2].
3. به عنوان مواد اولیه در تولید لوازم آرایشی و بهداشتی:همانطور که قبلا هم گفته شد این کرم به دلیل داشتن پروتئین و امگا3 فراوان به عنوان یکی از مواد اصلی تشکیل دهنده محصولات آرایشی و بهداشتی می‌باشد.در سال 1985 شرکت DOVE برای اولین بار استفاده از این کرم را در محصولات خود آغاز نمود و اولین سری محصولات خود با عنوان جوان کنند‌گان پوست در سال 1987 به بازار عرضه نمود، اما هم اکنون بیشتر شرکتهای پیشتاز در این صنعت با تولید انواع شامپو، صابون، کرم، انواع پودرهای روشن کننده و تقویتی و ... استمرار به تولید با این کرم را در دستور کار خود قرار داده اند. در این بین می‌توان به محصول شرکتFace-Lift با نام تجاری G2G اشاره نمود که یکی از گران قیمت‌ترین محصولات آرایشی جهان می‌باشد.
4. به عنوان مواد اولیه در تولید دارو:از جمله یکی از مهمترین مصارف جدید این کرم که به کمک صنعت داروسازی و پزشکی آمده تولید محصولات دارویی و پزشکی می باشد، که داروهای مکمل غذایی، انواع آرامش بخش‌ها، داروهای ضد سرطان را شامل می‌شود.

 فضولات آيزنيا فوتيدا

این کرم، در روز بیش از وزن خود غذا می‏خورد و 60 تا 90 درصد آن را به فضولاتی به نام کود کرمی‌کمپوست تبدیل می‏کند و این کود دارای حداقل 5 خاصیت زیر است:
1. بی بو است.
2. مانع از ایجاد علف هرز می‏شود.
3. استفاده از این نوع کود، کیفیت محصولات کشاورزی را نسبت به کود شیمیایی عملاً‌ حدود 50 درصد و کمیت (تعداد در واحد سطح) آنها را نیز چیزی در حدود 20 تا 70 درصد افزایش می‏دهد، و به علاوه مشکلات مربوط به باقی ماندن کود شیمیایی در مواد غذایی را ندارد. با توجه به تولید حدود 100 میلیون تن تولیدات کشاورزی در سال 1386، معادل 20 میلیون تن افزایش محصول بدون هزینه در پی خواهد داشت.
4. بدلیل خاصیت اسفنجی کود تولید شده در نگهداشت آب و آزاد سازی تدریجی آب موجود، از این کود به همراه فنّاوری خاص، اقدام به بارور نمودن و حاصلخیزی زمین‏های شوره‏زار، شیمیایی شده،‌ کوهپایه و غیرقابل کشت می‏شود
5. از همه مهمتر، بدلیل فقدان هر نوع مواد شیمیایی، محصول کشاورزی تولیدی با استفاده از این کود، ارگانیک است و قیمت محصول کشاورزی ارگانیک در سطح جهانی، بین 2 تا 5 برابر قیمت محصول کشاورزی عادی است. این صنعت با توجه به اینکه در حفظ و استفاده بهینه از محیط زیست و کاهش هزینه‌های حمل و نقل و دفع زباله‌ها و فضولات نقش قابل توجهی دارد می‌تواند در پیشرفت اقتصاد و توسعه پایدار کشور بسیار مفید باشد. در حال حاضر کشورهای کانادا، ایتالیا، ژاپن، فیلیپین، آمریکا و هند کارخانه‌های زیادی را در زمینه این صنعت و مخصوصا سامانه‌های بازیافت در ابعاد وسیع به اجرا درآورده‌اند و از منافع آن بهره‌مند شده¬اند. این صنعت در زمینه کشاورزی، باغداری و تولید چای کمپوست کاربردهای فراوانی دارد. هرکشور سالانه میلیون¬ها تن زباله تولید می¬کند که منبع بسیار با ارزشی برای تولید ورمی‌کمپوست و خلق ارزش است.
به عنوان مثال هند سالانه 25 میلیون تن زباله تولید می‌کند که درصد قابل توجهی از آن به کود ورمی‌کمپوست تبدیل می‌شود. هم اکنون در کانادا هر هفته 75 تن زباله توسط ورمی‌کمپوست بازیافت می‌شود. شرکت American Earthworm Company در سال 1978 اولین کارخانه خود را با ظرفیت 500 تن در ماه راه‌اندازی کرد و شرکت Aoka Sangyo Co. Ltd در ژاپن نیز سه کارخانه 1000 تن در سال دارد که ضایعات صنایع غذایی را به ورمی‌کمپوست تبدیل می‌نماید. در حال حاضر 3000 کارخانه ورمی کمپوست در ژاپن وجود دارد که هر یک ظرفیت 5 تا 50 تن در ماه دارند. اکنون نوبت ایران است تا وارد صنعت ورمی کمپوست و فنّاوری‌های تجاری آن شود.
تغذیه خوراک کرم:همه نوع زباله‌تر شهری و فضولات حیوانی بجز مواد سنگی،‌ شیشه‏ای،‌ پلاستیکی، فلزی و گوشتی خام و چربی، غذای این کرم می‏باشد. به همین دلیل اسم دیگر این کرم، کرم آشغال‏خوار است. در ایران هر شهروند ایرانی روزی 700 گرم و هر روستایی روزی 300 گرم زباله خانگی تولید می‏کند که 70 درصد آن خوراک این کرم می‏باشد. و هر روستایی روزی 400 گرم فضولات حیوانی تولید می‏کند که 100 درصد آن خوراک این کرم می‏باشد. این کرم حداقل معادل وزن خود در روز غذا می‏خورد و 60 تا 90 درصد آن به کود تبدیل می‏شود و مابقی غذای خورده شده برای تکثیر و افزایش وزن و تعداد کرم مصرف می‏شود

 بيولو‍‍ژي 1

خصوصيات مهم كرم‌هاي خاكي
از نظر پيشينه تاريخي، كرم‌هاي خاكي در حدود 600 ميليون سال پيش به وجود آمده و از آن زمان تا حال شاهد تكامل گونه‌هاي مختلف گياهي و جانوري بوده‌اند. شكل ظاهري اين موجودات در طي اين مدت تغيير چنداني پيدا نكرده و هم اكنون نيز بين گونه‌هاي مختلف آنها از اين نظر تفاوت قابل توجهي به چشم نمي‌خورد.
 
اين موجودات ارزشمند، به مدت چندين ميليون سال اراضي موجود در سطح كره زمين را در كمال آرامش و سكوت، زير و رو كرده و بدين صورت نقش مهمي در جريان چرخه عناصر ايفا نموده‌اند و در نهايت شرايط مساعدي جهت رشد بهتر گياهان به وجود آورده‌اند.
بدن آنها حلقه حلقه و استوانه‌اي شكل است. فرو رفتگي‌هاي سطح كرم خاكي تا حفره عمومي بدن ادامه دارد. تعداد حلقه‌ها برحسب گونه متغير است. با افزايش سن، تعداد حلقه‌ها بيشتر مي‌شود.
هر حلقه از بدن كرم داراي يك سري ماهيچه حلقوي است كه با باز و بسته شدن، توان جابجايي را به كرم مي‌دهد. البته به اين كار ماهيچه حلقوي، ماهيچه‌هاي طولي هم كمك مي‌كنند.
كرم خاكي جانوريست با بدن استوانه‌اي كه انتهاي آن باريكتر مي‌شود سطح شكمي نسبتاً مسطح و كم رنگ‌تر است در صورتي‌ كه سطح پشتي تيره‌تر بوده، اين جانور فاقد يك سر مشخص و تعداد قطعات بدن در گونه‌هاي مختلف متفاوت است هر قطعه از يك بند و هر دو بند به وسيله شيار عرضي از يكديگر مجزا مي‌گردند. 
دهان در بند اول (I) قرار مي‌گيرد و داراي ساختمان گوشتي بوده و فاقد هر گونه زائده سفت و محكم است دهان در كرم‌هاي خاكي چهار شكل متفاوت بوده كه هر يك داراي نام ويژه‌اي مي‌باشد مخرج نيز در انتهاي بدن واقع گرديده است. (شكل 1) 
نفريديوپور[1] يا روزنه دفعي كه در سطح طرفي ـ شكمي در دو طرف بدن واقع شده و در تمام بندها به استثناء بندهاي III-I وجود دارد اين منافذ در انتهاي غدد مترشحه آهكي مي‌باشند

 بيولوژي 2

 اندازه
كرم‌هاي خاكي از لحاظ طولي دامنه وسيعي را در بر مي‌گيرند. از كمتر از دو سانتي‌متر در گونه بيماستوس پارووس تا سه متر در انواع گرمسيري لومبديكوس تريستريس، طول بدن كرم‌ها، حتي در يك گونه مشخص نيز، برحسب PH و رطوبت تغيير مي‌كند.
رنگ 
رنگ كرم‌هاي خاكي تا حدود زيادي بستگي به وجود يا عدم وجود دانه‌هاي رنگي دانه‌اي شكل و يا سلول‌هاي رنگي دارد كه در لايه ماهيچه‌اي زير كوتيكول وجود دارند. كرم‌هاي رنگين نظير لومبريكوس ترستريس معمولاً قرمز قهوه‌اي و يا تركيبي از آن و حتي گاهي متمايل به سبزند. اين رنگ تا حدودي بدليل وجود مايعات زردرنگ در حفره عمومي يا سلول‌هاي سبز كلراگوژن نزديك سطح بدن است. نظير آلوبوفورا كلروتيكا[1] كه سبز رنگ و داراي كمربند تناسلي قرمز رنگ است.
سطح شكمي كرم‌ها نسبت به سطح پشتي آنها داراي رنگ روشن‌تري است اگر چه در برخي مواقع دانه‌هاي رنگي در بدن كرم‌ها كاملاً پخش نبوده بلكه بصورت نوارهاي تيره رنگي در روي بندها هستند و فاصله بين بندها در بدن بصورت روشن‌تري مشاهده مي‌شود نظير بندهاي بدن ايزينيا فوتيدا[2] در تعدادي از كرم‌هاي كوچك آبزي پيگمان‌هاي زرد، قرمز، نارنجي، و يا حتي سبز در اپيدرم آنها ظاهر مي‌شود. دسته‌اي از كرم‌هاي خاكي بيرنگ و يا كم رنگند ولي بدليل هموگلوبين خون آنها كه در مويرگ‌هاي سطحي جريان دارد و نيز شفاف بودن غشاء بدن، اغلب صورتي و يا متمايل به قرمز بنظر مي‌رسند، در صورتيكه ديواره بدن مات باشد كرم‌ها بيرنگ و متمايل به سفيدند. رنگ كرم‌هاي رنگين در فرمالين كاملاً ثابت است در حاليكه در كرم‌هاي بيرنگ رنگ‌هاي صورتي و قرمز بسرعت ناپديد مي‌گردند.
رنگ كرم‌هاي خاكي بر حسب نوع محيط زيست و عمق خاك نيز متفاوت است مثلاً كرم‌هاي سطح‌الارض خاك از كرم‌هاي تحت‌الارض رنگي‌ترند و يا آ‌نهايي كه در بقايايي گياهي زندگي مي‌كنند قرمزتر از ساير گونه‌ها هستند و نيز رنگ گونه‌هايي كه در زير سطح خاك بسر برده و از مواد معدني تغذيه مي‌كنند خاكستري و يا خاكستري مايل به آبي است و نيز رنگ گونه‌هاي نسبتاً خشك اغلب تيره‌تر از كرم‌هاي مناطق مرطوب است
بعلاوه گونه‌هاي داراي رنگ قرمز نظير لومبريكوس، و ايزينيا و دندروبينا در سطح خاك زندگي مي‌كنند. در حاليكه انواع بي‌رنگ در لايه‌هاي عميق‌تر بسر مي‌برند، كرم‌هاي خاكي را در مقابل آسيب‌هاي نور خورشيد حفاظت مي‌كند.

 ساختنان داخلي

بدن كرم خاكي از دو لوله داخل هم تشكيل شده كه لوله خارجي ديواره بدن و لوله داخلي حفره گوارشي است. فضاي ميان اين دو لوله حفره عمومي بدن را تشكيل داده است كه داراي پرده‌اي بنام سپتا[6] مي‌باشد كه از جنس بافت پيوندي است و به محفظه‌هايي بخش مي‌گردد و ميان اين حلقه‌هاي 1 و 2 سپتا وجود ندارد و درون حفره عمومي مايعي بنام صفاقي يا سلوميك وجود دارد كه در آن سلول‌هاي آميبوسيست شناورند. مايع صفاقي برنگ سفيد شيري است كه گاهي بدليل فراواني سلول‌هاي حاوي مواد چربي، برنگ زرد در مي‌آيد نظير گونه دندروبينا[7] كه سلول‌هاي محتوي قطرات روغن دارد. در گونه ايزينيا فتيدا اين مايع بوي سير مي‌دهد. غلظت اين مايع در گونه‌هاي مختلف كرم خاكي متفاوت است و بستگي به رطوبت و شرايط منطقه‌اي داردكه كرم‌ها در آن زندگي مي‌كنند در كرم خاكي شرايط آب و هوايي خشك اين مايع غليظ‌تر از آنهايي است كه در شرايط مرطوب زندگي مي‌كنند. (شكل 2).
دستگاه گوارش كرم خاكي شامل بخش‌هاي دهان (بدون دندان ولي داراي ماهيچه‌هاي دهاني خيلي قوي)، حلق، مري (داراي غدد كلسي فروز[8] مي‌باشد كه ترشح كربنات كليسم را به عهده دارد)، چينه‌دان[9] (محفظه ذخيره مواد غذائي با ديواره نازك)، سنگدان (محفظه‌اي ماهيچه‌اي كه ديواره آن ضخيم است، محل خرد كردن و مخلوط كردن)، روده و مخرج است. محل دفع و يا ترشح مايعات زائد بدن از مجاري نفريدي است كه منافذ آن در سطوح جانبي هر حلقه وجود دارد يكي در طرف راست و ديگري در طرف چپ. اين مواد زائد، شامل موكوئيدهاي ازت‌دار، اوره و آمونياك است كه به صورت محلول ترشح مي‌شوند و اگر شرايط زيستي كرم خاكي نسبتاً خشك باشد، دفع مواد زائد بيشتر به صورت اوره است.

 اندام توليد مثلي

كرم خاكي جانوري است دو جنسي يعني هم به تنهايي نر است و هم ماده و اندام‌هاي تناسلي همه در ناحيه شكم قرار گرفته‌اند. دستگاه توليد مثل نر تشكيل شده از: 1ـ دو جفت بيضه كه بسيار كوچكند، 2ـ يك قيف مژكدار كه در عقب بيضه‌ها قرار گرفته است. 3ـ كانال دفران كه سرانجام به 4ـ كانال افران ارتباط مي‌يابد و خود به روزنه تناسلي نر كه براي هر گونه خاص بر روي يك بند مشخص قرار گرفته مربوط مي‌گردد. بيضه‌ها و قيف‌هاي مژكدار اسپرم در داخل 6ـ كيسه مني قرار دارند كه سه جفت‌اند و ساختمان كيسه مانندي دارا هستند كيسه‌هاي مني اطراف مري را احاطه كرده‌اند.
معمولاً اسپرماتوژون قبل از اينكه به مرحله بلوغ كامل برسد از بيضه‌ها جدا شده ساير مراحل خود را در داخل كيسه‌هاي مني طي مي‌نمايد و بدين ترتيب اسپرماتوژون بالغ در هنگام جفت‌گيري از قيف‌هاي مژكدار و مجاري عبور نموده، وارد بدن كرم ديگر مي‌گردد.
اندام‌هاي تناسلي ماده عبارتند از: 1 ـ يك جفت تخمدان كه به طور قدامي قرار مي‌گيرد و تخمي كه در آنها بوجود مي‌آيد بداخل حفره عمومي بدن ريخته مي‌شود و از آنجا توسط 2 ـ قيف‌هاي اويداكت جمع‌آوري مي‌گردد و سرانجام وارد روزنه اويداكت مي‌گردد. اسپرماتوزون كه در هنگام جفت‌گيري وارد بدن ماده گرديده در درون كيسه‌هاي دريافت كننده مني جمع‌آوري و ذخيره مي‌شود و تخم را كه در داخل پيله قرار دارد كشنيده مي‌كند. 
روش‌هاي جفت‌گيري براي همه گونه‌ها يكسان نيست، كرم‌هاي خاكي در اكثر ماه‌هاي سال مي‌توانند توليد مثل كنند و مخصوصاً در ماه‌هايي كه رطوبت هوا زيادتر است، افزايش مي‌يابد لقاح از نوع تقاطعي بوده و معمولاً 2 تا 3 ساعت طول مي‌كشد در هنگام جفت‌گيري دو كرم از سطح شكمي بدن هايشان بر روي يكديگر قرار مي‌گيرند و طوري به يكديگر مي‌چسبند كه سر هر يك مقابل دم ديگري و در جهت مخالف هم قرار مي‌گيرد و جهت اينكه دو كرم محكم تر يكديگر را در برگيرند سيتاي هر كرم در ناحيه اتصال و پوشيده شده به داخل بدن كرم ديگر فرو مي‌رود دو كرم بوسيله ترشحات غده‌اي محكم به همديگر مي‌چسبند. 
در اين هنگام ذرات موكوس زيادي ترشح شده به طوري كه هر كرم به وسيله آن پوشيده شده تا هيچ اكسيژني به اسپرم‌ها برخورد نكند چون اكسيژن براي اسپرم‌ها مضر است. نحوه قرار گرفتن كرم‌ها به گونه‌اي است كه منافذ اسپرماتيكا در مقابل قسمتي از كمربند تناسلي كرم ديگر كه راه ورود اسپرم است قرار مي‌گيرد و به وسيله يك مجراي چسبناك بين قطعه نهم و حاشيه خلفي كمربند تناسلي، دو مجراي چسبناك به هم مي‌چسبند در هر كرم يك جفت شيار سمينال كه از بند XV تا كمربند تناسلي امتداد مي‌يابد تشكيل مي‌گردد و از اين شيارها اسپرماتوژن از بدن يك كرم عبور كرده، وارد كيسه دريافت كننده مني كرم ديگر مي‌گردد.
سپس دو كرم از يكديگر جدا مي‌شوند بعد از جفت‌گيري هر كمربند تناسلي ترشحاتي مخاطي از جنس كيتين توليد مي‌كند كه پيله يا كوكون نام دارد و به صورت پوششي روي سطح بيروني بدن ديده مي‌شود.

 جفتگيري و توليد پيله

پيله ابتدا به شكل بشكه است و دو طرف آن باز است در پيله ماهيچه‌هاي است كه منقبض شده و پيله را به تدريج به جلو يا به سمت سر كرم خاكي حركت مي‌دهند. هنگام عبور از مجراي برنده تخمك يك يا چند تخمك در آن قرار مي‌گيرند و در ادامه حركت پيله به سمت سر كرم زماني كه به محفظه ذخيره اسپرم مي‌رسد اسپرم‌ها هم وارد آن مي‌شوند و در همانجا تلقيح انجام مي‌گيرد. اين پوشش كيتيني حركتش را به سمت سر ادامه مي‌دهد و در نهايت به صورت كپسول سر و ته بسته شده خارج مي‌شود كه تقريباً به شكل ليمو است.
هر كرم بعداً تشكيل تعدادي پيله (Cocoon) را مي‌دهد كه در داخل آنها تخم ها قرار دارند در داخل هر پيله چندين تخم به چشم مي‌خورد كه تنها يكي يا دو تا از آنها موفق به نمو كامل تا جانور بالغ مي‌گردد گونه E.Foetida در عرض 3 تا 5 روز مي‌تواند ميان 2 تا 10 عدد پيله كه هر كدام داراي تعدادي تخم كه از 1 تا 28 عدد تغيير مي‌يابد، به وجود آورد اما اغلب فقط يك يا 2 كرم زنده مانده و به دنيا مي‌آيد و يك كرم بالغ از گونه L.rubelus در هر 7 تا 10 روز يك تخم مي‌گذارد كه در حدود 2 تا 20 جنين در آن وجود دارد. 
براي هر پيله يك لوله آهكي در اطراف كمربند و همچنين در بندهاي نزديك كمربند ترشح مي‌شود كه در آن پيله وجود دارد تخم و آلبومين (ماده مغذي) در هنگاميكه پيله بر روي كمربند تناسلي است وارد آن مي‌گردد و پس از مدتي پيله در روي زمين مرطوب قرار مي‌گيرد، اندازه و شكل پيله كـرم‌هاي خاكي با يكديگر متفاوت است و در هنگام رده‌بندي يكي از معيارهاي مورد استفـاده مي‌بـاشد.

 انواع پيله

 كار پيله حفاظتي است همانند رشد جوجه در تخم جنين كرم خاكي نيز در داخل كپسول توسعه مي‌يابد و از مواد مغذي داخل پيله تغذيه مي‌كند در ابتدا كپسول بي‌رنگ است به تدريج در مقابل هوا رنگش زرد، سبز مايل زرد و يا قهوه‌اي تيره مي‌شود. و نهايتاً پوشش كپسول تا حدي سخت مي‌شود. اندازه پيله كوچكتر از يك سانتي‌متر شكل و رنگ آن در تقسيم‌بندي كرم‌هاي خاكي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
تقسيمات روياني كامل و سلول‌ها نامساوي هستند. رويان در مرحله بلاستولا از سلول‌هاي كوچك اكتودرمي در بخش فوقاني و سلول‌هاي بزرگتر آندودرمي در قسمت تحتاني تشكيل گرديده‌اند. دو سلول مزوبلاستي در ناحيه‌اي كه بعداً سطح خلفي بدن را تشكيل مي‌دهد نمو مي‌نمايند. اين سلول‌ها بداخل فرو رفته ميان اكتودرم و آندودرم قرار مي‌گيرند. بلاستولا كه شكل كروي دارد مسطح مي‌گردد و به طولش افزوده مي‌شود سلول‌هاي آندودرمي به صورت بافت پوششي استوانه‌اي در مي‌آيند و ضمناً اكتودرم به اطراف و پايين نمو مي‌نمايد در مرحله گاسترولاسيون سطح شكمي بصورت محدب درآمده سرهاي آن بطرف پايين چين خوردگي پيدا مي‌كند و لبه‌ها بتدريج به يكديگر نزديك مي‌شوند و باين ترتيب در اثر ادغام آنها ابتدا لوله و بعداً تبديل به لوله گوارشي مي‌گردد. انتهاي اين لوله بلاستوپور است كه بعداً دهان را بوجود مي‌آورد. مخرج مدتي بعد از تشكيل دهان بوجود مي‌آيد.
بعد از مرحله گاسترولاسيون ماده آلبومين كه در داخل پيله قرار دارد، وارد روده روياني مي‌گردد و تغذيه جنين‌ها را تأمين مي‌نمايد. نمو رويان معمولاً چند هفته به طول مي‌انجامد تخم در شرايطي كه زمين مرطوب، درجه حرارت 16 تا 27 درجه سانتي‌گراد باشد در عرض 14 تا 20 روز مراقبت رسيده و كرم‌هاي كوچك از آن بيرون مي‌آيند.

 تعداد و مدت رشد

بعد از مرحله گاسترولاسيون ماده آلبومين كه در داخل پيله قرار دارد، وارد روده روياني مي‌گردد و تغذيه جنين‌ها را تأمين مي‌نمايد. نمو رويان معمولاً چند هفته به طول مي‌انجامد تخم در شرايطي كه زمين مرطوب، درجه حرارت 16 تا 27 درجه سانتي‌گراد باشد در عرض 14 تا 20 روز مراقبت رسيده و كرم‌هاي كوچك از آن بيرون مي‌آيند.
گزارش به دست آمده از فيليپين حاكي از آنست كه كرم خاكي نوع P.excavalus بسرعت رشد و تكثير پيدا مي‌كند و پرورش دهندگان كرم مي‌توانند از يك جفت كرم خاكي 17 تا 31 كرم جوان را در مدت يك ماه توليد بكنند كه اين امر بستگي به وزن و سن كرم خاكي دارد. يك كرم به وزن 4/0 گرم و سن 6 تا 4 هفته مي‌تواند توليد مثل را شروع كند. 
پرورش دهندگان كرم خاكي قرمز H.Roetidus در آمريكا توانسته‌اند از تخم‌هايي كه داراي 2 تا 4 جنين مي‌باشد هر 5 روز يكبار در درجه حرارت 21 درجه سانتي‌گراد توليد بكنند. اين كرم‌هاي جوان مي‌توانند در طي 22 روز از تخم بيرون بيايند. اگر درجه حرارت به 24 درجه سانتي‌گراد برسد تخم‌هاي بيشتري توليد شده و كرم‌هاي جوان مي‌توانند در مدت كوتاه‌تري از تخم بيرون بيايند. كرم‌هاي خاكي قرمز در مدت 5/3 تا 4 ماه بالغ مي‌شوند.
طبق بررسي‌هاي بعمل آمده وزن و تراكم جمعيت كرم‌هاي خاكي در توليد مثل آنها تأثير بسزايي داشته.

 مرفولوژي

يكي از نكات مهم در رده‌بندي كرم‌هاي خاكي بررسي مرفولوژي آنها مي‌باشد بدين لحاظ در اين قسمت اندام‌هاي بيروني و ظاهري كرم خاكي كه در رده‌بندي آنها نقش بسزايي دارند تشريح مي‌گردند.

 دهان

دهان در بند اول باز مي‌شود و در سمت پشتي خود شامل پيش دهان (Prostomium) است كه به صورت يك لب آويخته از دهان مشاهده مي‌شود. 
پيش دهان از نظر شكل و اندازه در بين گونه‌هاي مختلف متفاوت و در برخي از گونه‌ها بسيار كوچك بوده و به سختي قابل تشخيص است. طرز اتصال پيش دهان به دهان بر حسب نوع كرم متغير بوده و خصوصيات مهم رده‌بندي كرم‌هاي خاكي محسوب مي‌گردد.
اين اتصالات بسته به نوع پيش دهان در كرم‌هاي خاكي، زايگولوبوس (Zygolobous) پرولوبوس (Prolobous) تاني‌لوبوس (Tanylobous) و اپي‌لوبوس (Epilobous) نامگذاري شده‌اند. به علاوه در بعضي از گونه‌هاي آبزي پيش دهان به سمت جلو رشد كرده و تبديل به يك خرطوم يا آلت مكنده مي‌گردد.

 تارهاي ابريشمي

تارهاي ابريشمي به صورت خارك‌هاي كوتاهي در روي ديواره بدن و داخل فوليكول مستقر هستند. اين خارك‌ها كه به منزله اندام حركتي كرم‌هاي خاكي محسوب مي‌شوند در واقع از زوائد كيتيني تشكيل شده‌اند كه انتهاي داخلي آن پس از عبور از لايه ماهيچه‌هاي حلقوي وارد ماهيچه طولي زيرين مي‌شوند و در نتيجه انقباض و انبساط ماهيچه‌هاي مربوطه به جهات مختلف حركت مي‌نمايند. گونه‌هاي مختلف كم تاران داراي تارهايي به اشكال مختلف سوزني يا ميله‌اي و بندرت چنگالي شكل هستند كه در ميان آنها معمولي‌ترين تارها مربوط به جنس لومبريكوس است كه سهمي شكل بوده و حدود 1 ميلي‌متر طول دارد. اين خارك‌ها در ناحيه كمر بند تناسلي وجود داشته و از نظر شكل ظاهري با خارك‌هاي بندهاي ديگر اختلاف دارند موقعيت خارك‌ها روي هر بند بشكل يك حلقه مشخص مي‌شود تعداد و نيز طرز توزيع آنها در خانواده لومبريسيده يكي از شاخص‌هاي گونه‌هاي مختلف است.
تعداد خارك‌ها در اعضاي خانواده لومبريسيده (Lumbricidaeo) 8 عدد در هر حلقه بوده و اين تعداد را اصطلاحاً لومبريسين (Lumbricine) مي‌نامند. در بعضي از كم‌تاران تكامل يافته‌تر نظير مگاسكولسيده تعداد اين تارها زياد شده و در وسط هر بند كمربندي توليد مي‌نمايند كه تقريباً كامل است (1) نحوه توزيع تارها در روي هر بند نيز بسته به نوع كرم متفاوت است. اگر فاصله بين تارها در هر بند خيلي كم باشد آنها را ”جفت نزديك“ Closely - Paired و اگر فاصله آنها بيشتر و به اصطلاح وسيع باشد آنها را ”جفت گشاد“ Widely-Paired و چنانچه فاصله آنقدر زياد باشد كه جفت بودن مشخص نباشد به آنها اصطلاحاً ”دور” يا ”جفت فاصله‌دار“ Distant-Paired گفته مي‌شود. (شكل 9)
فاصله خارك‌ها بين هر جفت و جفت بعدي براي هر گونه ثابت بوده و ترتيب خاركها با حروف d,c,b,a از اولين خارك شكمي در هر طرف شروع مي‌شود (شكل 7) نسبت بين خاركها بعنوان يك خصوصيت بارز در سيستماتيك كرم‌هاي خاكي مورد استفاده قرار مي‌گيرد بعنوان مثال اين نسبت‌ها در لومبريكوس ترس تريس در ناحيه كمربند تناسلي (Clitellum) بدين ترتيب است:
Aa:ab:bd:cd:dd= 6:4:14:3:4
اين فاصله‌ها را بصورت يك معادله نيز مي‌توان بيان نمود مثلاً ab4=aa و يا abcd وظيفه اصلي تارها تأمين حركت كرم از جائي به جائي ديگر است كه از طريق اتصال تارها به مواد مختلف انجام مي‌شود و نقش ديگر آنها نيز همانطور كه ذكر شد كمك به امر جفت‌گيري است.

 منافذ پوستي

توليد مثل كرم‌هاي خاكي از طريق جنسي و بعضاً پارتنوژنز انجام مي‌شود. غالب كرم‌هاي خاكي هرمافردويت هستند. سوراخ‌هاي تناسلي نر و ماده در خارج از بدن باز مي‌شوند. اين سوراخ‌ها زوج بوده و روي سطح شكمي و يا سطوح جانبي بدن مشاهده مي‌گردند. مثلاً سوراخ‌هاي جنسي نر در لومبريسيده در سطوح جانبي بدن روي بند پانزدهم قرار داشته و ندرتاً روي بند سيزدهم ديده مي‌شوند هر سوراخ جنسي روي يك فرورفتگي شكاف مانندي قرار دارد كه در بعضي از گونه‌ها توسط لب‌هاي برجسته و يا غده‌اي شكل احاطه شده و اغلب تا بند بعدي توسعه يافته است كرم‌ها معمولاً داراي دو جفت منفذ پذيرنده اسپرم (Spermathcal Pors) در بندهاي نهم و دهم هستند كه اين تعداد برحسب گونه‌هاي كرم خاكي متفاوت است. اين منافذ توسط مجراي باريكي به كيسه‌هاي پذيرنده اسپرم منتهي مي‌گردند و هنگام جفت‌گيري، اسپرم خارج شده از منافذ تناسلي از يك زوج به سمت اين منافذ جريان يافته و داخل كيسه‌هاي پذيرنده اسپرم زوج مقابل مي‌گردد.
سوراخ‌هاي جنسي ماده عموماً يك جفت بوده و درحفره بين‌ بندها و يا روي يك‌بند مشاهده مي‌گردد. محل و موقعيت اين سوراخ‌ها غالباً‌ در يك خانواده مشخص، ثابت بوده و از مشخصات شناسايي آنها بشمار مي‌رود.
از ديگر منافذ پوستي، سوراخ‌هاي پشتي هستند كه در بيشتر كم‌تاران ديده مي‌شوند اين سوراخ‌ها روزنه‌هاي كوچكي هستند كه در حفرات بين بندها روي خط وسط پشت قرار دارند ولي در گونه‌هاي آبزي و نيمه آبزي وجود ندارند. در گونه‌هاي غير آبزي نيز معمولاً سوراخ‌هاي پشتي در چند بند اوليه ديده نمي‌شوند اين سوراخ‌ها باحفره عمومي بدن و مواد سيال حفره عمومي ارتباط پيدا مي‌كنند. موقعيت اولين سوراخ پشتي بعنوان يك خصوصيت نظام‌مند مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين سوراخ‌ها در بعضي از گونه‌ها به زحمت قابل تشخيص هستند، برعكس بعضي از گونه‌ها سوراخ‌هايي دارند كه‌توسط منطقه تيره رنگي محاصره شده‌اند.
از منافذ ديگر در ديواره بدن منافذ نفريدي هستند كه بسيار كوچكند و بزحمت ديده مي‌شوند و درست در قسمت عقبي حفره‌هاي بين بندها روي سطوح جانبي بدن قرار داشته و بصورت يك رشته منفرد در دو سمت طول بدن گسترده مي‌شوند. اين منافذ روزنه‌هاي خارجي هستند كه اندام‌هاي دفعي كرم خاكي بشمار مي‌روند و معمولاً نظير سوراخ‌هاي پشتي، توسط ماهيچه‌هاي اسفنكتر بسته نگه داشته مي‌شوند.

 كمربند تناسلي

كمربند تناسلي بخش غده‌اي اپيدرم است كه محل توليد پيله‌ها يا كپسول‌هاي نگه دارنده تخم است اين قسمت گاهي بشكل زين اسب و گاهي حلقه‌اي شكل است كه نوع اول آن در لومبريسيده معمول مي‌باشد. اين بخش عموماً متورم بنظر مي‌رسد و بعضاً نيز مي‌توان محل آنرا از روي تغيير رنگ ظاهري تشخيص داد. در مواردي كه كمربند تناسلي متورم است، نظير آنچه كه لومبريسيده‌هاي بالغ ديده مي‌شود، شكاف‌هاي بين بندها نامشخص و يا كاملاً محو مي‌گردند.
كمربندهاي تناسلي عموماً تيره‌تر يا رنگ پريده‌تر از ساير قسمت‌هاي بدن و بعضاً برنگي كاملاً متفاوت از ساير قسمت‌هاي بدن است. موقعيت و شماره بندهايي كه كمربند تناسلي روي آن رشد مي‌كند كاملاً متغير بوده و در كرم‌هاي خانواده لومبريسيده اين حلقه در قسمت جلويي بدن پشت سوراخ‌هاي تناسلي قرار دارد. شروع آن بين حلقه‌هاي 22 تا 38 است و حدود 4 تا 10 حلقه عقبي را در بر مي‌گيرد.
علائم مشخصه كرم‌هاي خاكي بهنگام بلوغ متفاوت است و به شكل برآمدگي‌هاي غده‌اي روي كمربند تناسلي در سطوح جانبي بدن در گونه‌هاي مختلف ديده مي‌شود تحقيقات Stephenson (1930) نشان داد كه غدد روي كمربند تناسلي (Tubercula Pubertats) معمولاً تعداد حلقه‌هاي كمتري را نسبت به خود كمربند اشغال مي‌كنند، به نظر مي‌رسد اين اندام براي نگهداري كرم ها در حالت جفت‌گيري مورد استفاده قرار مي‌گيرند. موقعيت و جايگاه كمربند تناسلي به عنوان يك خصوصيت براي شناسايي گونه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرند زيرا محل و تعداد بندهاي اشغال شده آن با كمي تغيير براي هر گونه ثابت است.

 شرايط زيستي

بررسي‌هاي تجربي نشان مي‌دهد كه كرم‌ها از هر نوع روشنايي گريزانند. آنها روزها به حالت مخفي بوده و شب‌هنگام چنانچه نوري به آنها بتابد، سريعاً خود را به عقب مي‌كشند. همة كرم‌هاي خاكي نسبت به ارتعاشات مكانيكي از قبيل صداي پاي شديد در روي زمين حساسند. از قرار معلوم قادر به شنيدن ارتعاشات صوتي موجود در هوا نيستند. اگر آنها را مثلاً‌ با بيل زدن باغ برگردانند همانطور كه از نور فرار مي‌كنند، درصدد تماس با زمين برمي‌آيند. بدليل آنكه تنفس كرم‌ها بستگي به رطوبت كوتيكول پوست دارد، به همين خاطر كرم‌ها نسبت به محيط مرطوب بيشتر از خشكي سازگاري دارند‌ . گازهاي شيميايي نامطبوع و يا تحريك‌كننده موجود در هوا باعث عقب‌نشيني كرم به داخل و سوراخ خود مي‌گردد‌. بطور كلي شرايط زيستي كرم‌هاي خاكي برحسب گونه بسيار متفاوت بوده و شدت فعاليت آنها تحت تأثير عوامل مختلف محيطي قرار مي‌گيرد كه اهم آنها به شرح زير خلاصه مي‌شود: 
حرارت: 
كرم‌هاي خاكي در شرايط حرارتي خاص مي‌توانند زندگي نمايند. تمام فعاليت‌هاي حياتي نظير توليدمثل، رشد و پراكنش آنها تحت تأثير درجه حرارت محيط مي‌باشد. مثلاً مدت لازم براي خارج شدن كرم‌ها از پيله بستگي به درجه حرارت محيط دارد. 
تهويه: 
كرم‌هاي خاكي براي ادامة حيات نياز به تهوية مناسب دارند بدين خاطر زمين‌هاي رسي سنگين و يا خاك‌هاي بدون تخلخل محيط زيست مناسبي براي اين موجودات نيستند. 
PH: 
كرم‌هاي خاكي نسبت به PH خاك حساس بوده، بطوري‌كه در بسياري از موارد اين عامل تنوع و توزيع گونه‌ها را در خاك محدود مي‌سازد.
 رطوبت: 
مقدار رطوبت و خشكي محيط زيست كرم‌هاي خاكي، يكي ديگر از عواملي است كه در پراكنش عمومي و افقي آنها مؤثر است. اين موضوع در كشورهاي مختلف كه داراي عرض جغرافيايي متفاوت هستند، بخوبي آشكار است. از آنجائي‌كه حدود 75 تا %90 وزن بدن كرم‌خاكي را آب تشكيل مي‌دهد، نياز آنها به آب بسيار زياد بوده و در صورت خشك شدن خاك، اكثراً‌ از بين مي‌روند. 
تغذيه: 
غذاي اصلي كرم‌هاي خاكي بقاياي مرده و پوسيده گياهي به انضمام بقاياي ريشة گياهان و نيز كود دامي است. نوع و مقدار مواد غذايي در دسترس نه تنها بر روي جمعيت كرم‌هاي خاكي بلكه بر روي انواع گونه‌هاي موجود و نرخ رشد و… تأثير مي‌گذارد.

 اکولوژی كرم‌هاي خاكي

اکولوژی كرم‌هاي خاكي

اكولوژي را علم روابط بين موجودات و دنياي بي‌جان آنها تعريف كرده‌اند و همانطور كه از نام كرم خاكي معلوم است محل زندگي اين جانور در درون خاك مي‌باشد و بالطبع علاوه بر تأثيراتي كه اين جانوران بر روي فون موجود در خاك محيط زيست خود دارند محيط اطراف آنها نيز تأثيرات غير قابل انكاري بر روي پراكنش و تعداد كرم‌هاي خاكي در منطقه مي‌گذارند در ابتداي اين بحث به بررسي تأثيراتي كه كرم‌هاي خاكي بر روي محيط‌هاي زيست خود مي‌گذارند مي‌پردازيم و سپس تأثيراتي كه محيط بر روي كرم‌هاي خاكي دارند مورد بررسي قرار خواهند گرفت.

- تأثير كرم‌هاي خاكي بر روي محيط

كرم‌هاي خاكي 3 تأثير متفاوت بر روي خاك‌هاي محيط زيست خود دارند كه عبارتند از: تأثيرات فيزيكي و مكانيكي، تأثيرات شيميايي و تأثيرات بيولوژيكي همچنين  برخي از عوامل ديگر نيز در پراكنش و انتشار گونه‌هاي مختلف مؤثرند كه در ادامه بشرح مختصر هر كدام از آنها مي‌پردازيم.

 تأثيرات مكانيكي

بهبود ساختمان خاك

بهترين نوع ساختمان خاك كروي مي‌باشد كه به دو دسته گرانوله[1] و اسفنجی[2] تقسيم مي‌شود؛ فعاليت كرم خاكي در خاك، ساختمان اسفنجي به وجود مي‌آورد؛ فضولات باقيمانده از كرم و تجزيه مواد آلي موجود در آنها توسط ميكروارگانيسم‌ها باعث آزاد شدن ماده چسبنده‌اي مي‌شود كه اين ماده ذرات خاك را به هم مي‌چسباند و در نهايت خاكدانه‌هايي بسيار مقاوم را به وجود مي‌آورد. همچنين گسترش رشته‌هاي قارچي به داخل حفرات ايجاد شده توسط كرم خاكي به استحكام و پايداري خاك كمك مي‌كند و از اين طريق فرسايش خاك نيز كاهش مي‌يابد.

تغيير بافت خاك

كرم‌ها به عمق خاك مي‌روند و خاك عمقي را مي‌بلعند و به سطح مي‌آورند. در سنگدان كرم ذرات درشت سائيده مي‌شوند و به ذرات نرم تبديل مي‌شوند؛ مثلاً در يك خاك شني كه ذراتش بزرگتر از نيم ميلي‌متر بود كرم خاكي بيشتر ذرات را به كوچكتر از 2/0 ميلي‌متر تبديل كرد. كرم‌ها معمولاً ذرات درشت‌تر را در زير ذرات كوچكتر و نرم قرار مي‌دهند كه اين امر عكس عمل فرسايش آبي يا بادي خاك مي‌باشد.

يكنواخت كردن پروفيل خاك

حمل مواد آلي از لايه‌هاي سطحي به لايه‌هاي دروني خاك و حمل مواد زيرين (رس ـ آهك و ...) به سطح خاك، باعث يكنواخت كردن پروفيل خاك مي‌شود.

افزايش پايداري خاكدانه‌ها

خاك‌ها پس از خارج شدن از دستگاه گوارش كرم، داراي خاكدانه‌هاي درشت‌تر و مقاوم‌تر مي‌شوند. افزايش پايداري خاكدانه‌ها بستگي به نوع كرم و علي‌الخصوص به مقدار مواد آلي خاك دارد. به طوري كه در خاك‌هاي معدني و فقير از مواد آلي، چنين افزايشي ديده نمي‌شود. در واقع علت اين تغيير مقاومت، تشديد تجزيه مواد آلي و سنتز مواد هوميك به وسيله فلور دستگاه گوارش كرم‌ها و سپس تثبيت قسمتي از اين تركيبات آلي روي ذرات معدني خاك و همچنين آغشته شدن اين دانه‌ها به ترشحات آهكي غدد داخلي كرم و بالاخره پوشيده شدن اين مجموعه با ترشحات لزج و چسبناك دستگاه گوارش كرم و يا ميكروفلور موجود در اين دستگاه مي‌باشد كه مجموعاً سبب افزايش مقاومت ساختمان خاكدانه‌ها مي‌گردد.

 افزايش ظرفيت نگهداري آب در خاك

در نتيجه تشكيل كمپلكس مواد آلي با ذرات معدني و ايجاد خاكدانه‌هاي درشت‌تر، فضولات كرم‌هاي خاكي[3] 4ـ3 برابر وزن خود آب جذب مي‌كنند.

افزايش قابليت نفوذپذيري خاك

به علت افزايش درصد منافذ سرعت نفوذ آب در خاك بين 10ـ2 برابر افزايش مي‌يابد.

بهبود تهويه و زهكشي:

در خاك‌هائي كه فعاليت كرم‌هاي خاكي مشهود مي‌باشد، خلل و فرج پرشده از هوا %30ـ18 بيشتر از خاك‌هاي ديگر است.

 تأثيرات شيميايي 1

اهميت نقش كرم‌هاي خاكي را در تحول هوموس مي‌توان از مقايسه يك خاك مور كه حاوي تعداد كمي كرم خاكي است و يك خاك مول با تعداد فراوان كرم خاكي درك كرد كه در خاك مول به علت تأثير تعداد زياد كرم خاكي افق‌هاي آن اساساً تحول يافته و تمايز افق مشهود نيست در حالي كه خاك با نوع هوموس مور لايه لايه بوده و طبقات مشخص دارد. 
مكانيسم تحول بدين‌گونه است كه محتويات لوله گوارش در كرم‌هاي خاكي كه در حدود خنثي يا كمي قليايي و ناشي از آمونياك موجود در محيط معده است. با توليد مقادير زيادتري از مواد قليايي دفعي بر روي PH خاك و در فرآيند تجزيه مواد آلي مؤثر واقع مي‌شود. از طرفي چون فعاليت باكتري‌ها در واكنش خنثي تا كمي قليايي بنحو مطلوبي انجام مي‌گيرد. اين ميكروارگانيسم بطور غيرمستقيم اثر مطلوبتري در شكستن ملكول‌هاي تركيبات آلي و توليد هوموس از نوع مول دارد در حاليكه در شرايط داراي اسيديته كم، قارچ‌ها رشد بيشتري داشته و هوموس از نوع مور توليد مي‌گردد.
گونه‌هاي حفار كرم‌هاي خاكي در فرآيند اختلاط نقش اصلي را به عهده دارند. و اين كار را در دو مرحله انجام مي‌دهند. در مرحله اول ‌با بلع مخلوطي از ذرات آلي و معدني باعث ازدياد تشيكل كمپلكس‌هاي آلي معدني خاك مي‌گردند و در مرحله دوم با دفع مدفوعات در سطح خاك، كه ذيلاً به توضيح مختصر هـر يك ‌اشاره مي‌گردد.
مرحله اول: تشكيل كمپلكس‌هاي آلي و معدني كه به راه‌هاي مختلفي صورت مي‌گيرد. بخش قابل ملاحظه‌اي از طريق مواد سيماني آلي و غير آلي ايجاد مي‌شوند و نيز ممكن است پل‌هاي الكترواستاتيك بين ذرات با بار منفي و كاتيون‌هايي نظير كلسيم موجود باشد كه ذرات آلي و معدني را به يكديگر متصل كند. به علاوه تشكيل اين كمپلكس‌ها ميداني از يون‌هاي فلزي را به وجود مي‌آورد كه در خاك نگه‌داري شده و در نتيجه شستشو نيز از بين نمي‌روند تشكيل ذرات آلي معدني توسط ترشحات غشاء نازك و شفاف بخش قدامي روده كور صورت مي‌گيرد كه اين عوامل باعث اصلاح شرايط و حاصلخيزي خاك مي‌گردند.
مرحله دوم: كرم‌هاي خاكي از يكطرف ذرات ريز آلي ـ معدني را از بخش‌هاي عميق‌تر پروفيل خاك به سطح آن منتقل مي‌نمايند و از طرف ديگر گونه‌هاي حفار آنها ممكن است در خاك‌هاي معدني قطعاتي از مواد آلي را از سطح خاك بداخل حفرات خود بكشند و با اين عمل دو جانبه بر روي مواد آلي ومعدني دالان‌هاي عميق در خاك‌هاي معدني، بطور متناوب همراه با دفع مدفوعات بعضي از عناصر غذايي را از اعماق پروفيل به سطح خاك بر مي‌گردانند.

 تأثيرات شيميايي 2

شواهد بسياري موجود است كه غلظت كلسيم، سديم، منيزيم، پتاسيم، فسفر و موليبدن قابل جذب در مدفوعات كرم‌هاي خاكي بيشتر از محيط اطراف آنها بوده است و اين پديده در مناطق زيادي از جمله ايالات متحده آمريكا، آفريقا، هند و مناطق ديگر گزارش شده است. همين گزارش اضافه مي‌كند كه PH و غلظت كربن و ازت نيز نسبت به خاك محيطي بيشتر بوده و در چرخه تغذيه‌اي گياهان كشت شده تأثير بسيار مثبتي داشته است. جدول شماره 2تفاوت غلظت مواد غذايي در مدفوعات كرم خاكي و محيط زيست كرم‌ها را به خوبي نشان مي‌دهد.

خاك زراعي	خاك جنگلي
عمق نمونه‌ها
عناصر	مدفوعات	15-0 سانتي‌متر	40-20 سانتي‌متر	مدفوعات	A1	A3	B
كلسيم تبادلي	2790	1990	481	294	747	155	171
منيزيم تبادلي	492	162	69	418	140	43	59
پتاسيم تبادلي	358	32	27	230	138	32	25
فسفرقابل‌جذب	67	9	8	9	7	3	3
نيترات	9/21	7/4	7/1	ـ	ـ	ـ	ـ
درصد كربن كل 	17/5	35/3	11/1	6/15	9/5	1/2	1
درصد ازت كل	353/0	146/0	81/0	625/0	327/0	13/0	064/0
	7/14	8/13	8/12	1/25	1/18	3/16	0/15
	7	4/6	6	3/5	6/4	6/4	7/4
درصداشباع‌باري	93	74	55	63	32	18	12

تأثير مدفوعات در توزيع و انتقال مواد غذايي نيز بسيار مهم است زيرا كرم‌هاي خاكي در حين حمل ذرات و دانه‌هاي خاك از يك بخش پروفيل به بخش ديگر آن مواد غذايي كم محلول را نيز انتقال داده و پس از تغيير شكل به گونه‌اي كه قابل استفاده گياه باشد در اختيار آن قرار مي‌دهند.
ـ باروري و حاصلخيزي خاك: كرم‌هاي خاكي در نتيجه فعاليت خود باعث تسريع تحرك يون ها در سطح و عمق پروفيل خاك مي‌گردند. در اين مرحله آنها با ترشح مواد شيميايي مي‌توانند برخي از عناصر غذائي پايه موجود در خاك را از حالت تثبيت خارج نموده و به شكل قابل جذب گياه تبديل كنند. اين فرآيند توسط كرم‌هاي خاكي به‌دو صورت مستقيم و غير مستقيم انجام مي‌گيرد مثال تأثير مستقيم آنها معدني شدن ازت است اين عنصر كه معمولاً بشكل كمپلكس‌هاي آلي غيرقابل استفاده گياه در خاك وجود دارد پس از عبور از لوله گوارشي كرم‌هاي خاكي ابتدا به آمونياك و سپس به نيتريت و نيترات تبديل مي‌گردد. تأثير مستقيم كرم‌هاي خاكي در ازدياد حاصلخيزي خاك، ازدياد فعاليت ميكروارگانيسم‌ها و جانوران خاكزي در نتيجه توليد مواد محرك ريشه نظير ويتامين‌ها بويژه ويتامين 12B است.
بنابراين با توجه به نقشي كه كرم‌هاي خاكي در اصلاح ساخت و بافت ساير عوامل يادشده دارند به طور مستقيم در ازدياد حاصلخيزي و باروري خاك و افزايش محصول مؤثر واقع مي‌شوند.

 تأثيرات بيولوژيكي

الف) افزايش فعاليت تنفسي خاك
ب ) تسهيل نفوذ ريشه‌هاي گياه به قسمت‌هاي عمقي خاك، ديده شده است كه ريشه‌ها جهت انتشار در خاك، مجاري ايجاد شده توسط كرم‌ها را ترجيح مي‌دهند.
ج ) تعداد كل ميكروارگانيسم‌ها در اطراف محل فعاليت آنها 5ـ4 برابر افزايش مي‌يابد.
از جمله اين ميكروارگانيسم‌ها كه تعدادشان در خاك افزايش مي‌يابد، مي‌توان به انواع تثبيت كنندگان ازت، نتيريفيكاتورها، آمونيفيكاتورها و انواع توليد كنندگان ويتامين B12 اشاره كرد. در ضمن، تعداد و فعاليت اكتينوميست‌ها به طور مشخص افزايش مي‌يابد.
لازم به ذكر است كه كرم‌ها، ميكروارگانيسم‌هاي بيمار گياهي را مصرف و هضم كرده و در نهايت موجب آزاد شدن عناصر غذائي موجود در بدن آنها براي تغذيه گياه مي‌شوند؛ به علاوه تا حدي از رشد قارچ‌ها جلوگيري مي‌شود و تعداد زيادي از جلبك‌ها و باكتري باسيلوس سرئوس[4] از بين مي‌روند.
هنگامي كه كرم‌هاي خاكي به بسترهاي پرورشي اضافه مي‌شوند با خوردن محتويات زائدات آلي، آنها را تجزيه و دگرگون مي‌نمايند. فرآيند هضم اين كرم‌ها به تغيير سريعتر مواد منتهي شده و كمپوست تثبيت مي‌شود. اين فرآيند را مي‌توان به چهار مرحله تقسيم نمود. همانطور كه در تصوير 10 ديده مي‌شود در مرحلة اول ميزان انواع باكتري‌ها بسيار زياد است در مرحلة دوم انواع قارچ‌ها شروع به رويش مي‌نمايند و در مرحلة سوم انواع حشرات خاكزي در بستر رو به افزايش مي‌نمايند و در پايان جمعيت كرم‌هاي خاكي غالب شده در اين مرحله كمپوست عاري از هرگونه عامل پاتوژن، بذر علف هرز و يا حشره‌اي مي‌باشد به عبارت ديگر كرم‌هاي خاكي همانند يك پالايشگاه بيولوژيك، كود اوليه را تصفيه نموده و در حين اين عمل بر جمعيت باكتري‌هاي تثبيت كنندة ازت و فسفر افزوده مي‌شود.
کرم‌ها با خوردن محتويات زائدات آلي، آنها را تجزيه و دگرگون مي‌نمايند. فرآيند هضم اين كرم‌ها به تغيير سريعتر مواد منتهي شده و كمپوست تثبيت مي‌شود. نتيجه اين عمل دستيابي به كرمي‌كمپوستي با كيفيت بالايي است كه با بالاترين استانداردهاي جهاني برابري مي‌كند. 
توليد كود به روش كرمي كمپوست به دليل هوازي شدن سامانه كمپوست (حفر دالان‌ها توسط كرم‌هاي خاكي) هيچ‌گونه بوي بدي از خود به جاي نمي‌گذارد و كمپوست توليد شده عاري از ميكروب‌ها و ميكروارگانيسم‌هاي مضر و بيماري‌زا مي‌باشد.

 عوامل اقليمي

كرم‌ها قادر به تحمل دما و يا گرماي زياد و يا كم نيستند بطوري كه در سرماي زير نقطه يخبندان در طي چند ساعت همگي آنها از بين مي‌روند. همين طور بيشتر آنها در صورتيكه حرارت محيط بمدت چند روز به بيش از 25 درجه سانتي‌گراد برسد قادر به ادامه زندگي نخواهند بود و معمولاً براي مقابله با حرارت‌هاي نامتناسب به دالان‌هاي زير زميني خود پناه مي‌برند.
شرايط آب و هوايي فصول مختلف در واكنش عمودي و افقي كرم‌هاي خاكي دخالت مستقيم داشته و نه تنها در يك دوره ساليانه بلكه در طول شبانه روز نيز تعداد فعاليت و حركت عمودي و افقي آنها اختلافات زيادي از خود نشان مي‌دهند. به طوري كه در طول شبانه روز هنگام طلوع و غروب آفتاب فعاليت كرم‌ها در سطح خاك بيشتر مي‌شود و به همين ترتيب در فصولي كه آب و هوا تعادل بيشتري دارند، تعداد و جمعيت كرم‌هاي خاكي در سطح افزايش يافته و در مقابل در فصولي كه شرايط نامناسب مي‌شود اين جانوران دوره‌هاي سكون اختياري براي خود انتخاب مي‌كنند (نمودار 3).
همانطور كه در نمودار مشخص شده است در ماه‌هاي Jan و Feb كه معادل دي و بهمن و ماه‌هاي Jun  و Aug كه معادل ماه‌هاي تير تا شهريور است كرم‌هاي خاكي عمق بيشتري را براي زندگي خود انتخاب مي‌نمايند.

 پراكندگي فصلي كرم‌هاي خاكي

همانطوري كه مي‌دانيد %90ـ75 وزن بدن كرم‌هاي خاكي را آب تشكيل مي‌دهد. اگر كرم‌هاي خاكي از خاك‌هاي خشك و يا رطوبت بسيار پايين اجتناب نكنند. بطور حتم تمامي رطوبت بدن خود را از دست خواهند داد اما برخي از كرم‌ها مانند L.terrestris مي‌توانند تا %70 و يا Chlorotical A. تا %75 آب كل بدن خودشان را از دست بدهند و باز زنده باقي بمانند اما بطور كلي خانواده لومبريسيده قادرند تا %50 درصد آب وزن بدنشان را از دست بدهند.
علاوه بر گرما و سرما مقدار رطوبت و خشكي خاك نيز يكي از عوامل است كه در پراكنش عمودي و افقي كرم‌هاي خاكي مؤثر است و اين موضوع در كشورهاي مختلف كه داراي عرض‌هاي جغرافيايي متفاوت هستند به خوبي آشكار است بعنوان مثال فعاليت كرم‌هاي خاكي در مناطق گرمسيري به فصل‌هاي اصلي محدود مي‌گردد و در مناطق مرطوب و معتدل گرم هندوستان فقط در 7 ـ4 ماه از فصل بارندگي بين ماه‌هاي ارديبهشت تا مهر فعال هستند.
در نتيجه مي‌توان عنوان نمود كه برخي از گونه‌ها توانايي تحمل شرايط خشكي را بهتر از سايرين دارند بعنوان مثال گونه‌هاي L.terrestris و A.Longa و E.foetida در صورت وجود شرايط خشكي به مناطق پائين‌تر مهاجرت مي‌كنند در صورتيكه گونه A.caliginoa به اعماق خاك مهاجرت نكرده و برعكس آب خود را از دست مي‌دهد.
فعـاليـت گـونـه Millsonia anomalla كـه خاص منطقه آفريقاي غربي است در 10 سانتي‌متر بالاي خاك زندگي مي‌كند. حالت طبيعي آن دقيقاً به ميزان رطوبت بستگي دارد، هنگاميكه رطوبت خاك كاهش پيدا مي‌كند. و به زير %7 برسد اين كرم به حال كما رفته و در صورت ادامه شرايط مي‌ميرد ولي هنگاميكه رطوبت خاك به 10ـ8 درصد برسد كرم به حالت اوليه برگشته و تا حدود %17 رطوبت اپتيمم آن است، بالاتر از اين مقدار مجدداً حالت ناپايداري براي كرم بوجود مي‌آيد.
گروهي از كرم‌ها كه قادر به نفوذ بيشتر در خاك هستند، در فصول خشك به دالان‌هاي عميق خود پناه برده و در اطاقك‌هاي مخصوص استراحت تابستاني، به صورت گلوله بدور خود جمع مي‌شوند و بدون هيچ گونه فعاليتي تا مرطوب شدن مجدد خاك در آنجا باقي مي‌مانند، كرم‌ها در حالت استراحت مي‌توانند تا حدود نيمي از آب بدن خود و حتي بعضي از گونه‌ها همانطور كه قبلاً نيز گفته شد تا %75 وزن بدنشان را از دست مي‌دهند و در چنين حالتي ماه‌هاي خشك را تحمل مي‌كنند. البته لازم بذكر است كه پيله‌هاي (Cocoons) كرم خاكي بهتر مي‌توانند شرايط خشكي محيط را تحمل نمايند.

 عوامل فيزيكي

حفـاري و بالا آمدن خاك تحت‌الارض: يكي از اعمـال مهم كرم‌هاي خاكي در خاك حفـر دالان‌ها و كانـال‌هاي افقي و عمـودي است كه نحـوه پـراكنـدگي و عمـق آنهـا بـرحسب گـونـه‌هـاي كرم خاكي متفـاوت مي‌بـاشد. شبكـه راه‌هـايي كه بوسيله اين موجودات بوجود مي‌آيد از طرفي شامل دالان‌هايي است كه بـلافاصلـه زيـر سطح خاك ايجاد شده و بوسيله راه هاي خروجي متعدد به سطح خاك مربوط مي‌شوند و از طـرف ديگـر شـامـل دالان‌هـايي عميق سـاده و كـم و بيش عمـودي است. بعضـي از گـونـه‌هاي كرم خـاكي مانند آلوبوفورا كاليگنوزا (A.Caliginosa) مايلند كه در قسمت سطحي خاك بوده و تا حدود 33 سانتي‌متري پـائين رفتـه در حاليكـه گونـه‌هاي ديگـري از جنس آلـوبـوفـورا مـانـنـد نـوكتورناوترستريس (A.terrestris, A.nocturna) تا عمق حدود 2ـ 5/1 متري مي‌توانند در خاك نفوذ كنند و از جمله لومبريكوس ترستريس (L.terrestris) كه گونه مهم و فراوان خاك اروپا و آمريكا مي‌باشد تقريباً تا عمق 2 متري پائين مي‌رود

 عمق زيست انواع كرم‌هاي خاكي

ـ زهكشي و تهويه خاك: كرم‌هاي خاكي از دو طريق باعث بهبود تهويه و زهكشي خاك مي‌گردند. اول از طريق حفر كانال كه باعث ازدياد زهكشي در خاك و در نتيجه سست كردن طبقات سطحي موجبات تهويه آن مي‌شوند. تحقيقات دايمو Dimo سال 1938 نشان داده است كه كرم‌هاي خاكي در مزارع آبياري شده يونجه حدود 15 ميليون عدد كانال در يك هكتار حفر كرده‌اند كه در سطح خاك باز شده و بدين طريق باعث ازدياد نفوذ آب به اعماق خاك شده‌اند و نيز تحقيقات ايدل من Edelman در سال 1945 در هلند تعداد كانال‌هاي حفر شده در يك باغ ميوه با خاك لوم‌رسي را حدود 5 ميليون عدد كانال بزرگ و به تعداد بيشتري كانال‌هاي كوچكتر در يك هكتار گزارش مي‌كند. همچنين فينك 1982 در مطالعات خويش در آلمان در لايه‌هاي تحت‌الارض مزرعه‌اي كه بخوبي كود دامي داده شده بود، تعداد كانال‌ها را 10 ميليون و در خاك مزارع معمولي حدود يك ميليون گزارش كرده است. اين كانال‌ها و حفرات لوله‌هاي اصلي آبياري و نفوذ ريشه گياهان و نيز هواي خاك را تشكيل مي‌دهند. ايوان C.Evan (1948) در بررسي‌هاي خود گزارش مي‌كند كه در صد تخلخل خاك در چند سانتي‌متر بالاي خاك مراتع حدود %67 و در جائيكه كرم‌هاي خاكي نبوده‌اند، حدود %40 بوده است و استوكلي Stokli 1928 درصد حفرات مربوط به كرم خاكي را نسبت به كل تخلخل خاك در باغي كه 4/2 ميليون كرم خاكي در يك هكتار داشت، در حدود %90ـ70 گزارش كرده است. تحقيقات انجام گرفته ثابت كرده كه كرم‌هاي خاكي روي رطوبت، ظرفيت نگهداري آب و خاك و نيز در زهكشي و تهويه كه هر دو از عوامل رشد محصول هستند به نحو بارزي در حاصلخيزي خاك شركت مي‌نمايند.

 تأثيرات شيميايي

كرم‌هاي خاكي تأثيرات قابل توجهي در تجزيه مواد زائد و باقيمانده‌هاي گياهي دارند نسبت كربن به نيتروژن C/N در مواد حياتي كه به خاك اضافه مي‌شوند خيلي مهم است زيرا گياهان نمي‌توانند نيتروژن معدني را جذب كنند مگر اينكه اين نسبت 1 به 12 يا كمتر باشد كرم‌هاي خاكي از مواد زائد و لاشه برگها بتدريج استفاده كرده و نسبت C/N مواد را طي متابوليسم خود كاهش داده كه اين پائين آمدن اساساً بوسيله سوختن كربن در طي تنفس بدست مي‌آيد. از طرفي چون مدفوعات كرم‌هاي خاكي شامل توليدات متابوليسمي است بخشي از ازت موجود در آن بشكل املاح آمونيوم و يا اوره و احتمالاً اسيد اوريك مي‌باشد كه در نتيجه وجود تهويه مناسب در محيط زيست كرم‌ها اين مواد به سهولت تبديل به نيترات مي‌شوند. بنابراين ازت معدني در مواد دفعي بيشتر از ازت معدني در مواد بلعي مي‌باشد.
بررسي‌هاي برلي و جينينگ Barley and jenning در سال 1959 بر روي گونه A.Caliginosa نشان داد كه حدود 4/6 درصد از ازت غير محلول بلعيده شده به تركيبات محلول تبديل شده‌اند، بافت‌هاي بدن كرم خاكي نيز كه محتوي بيش از %70 پروتئين مي‌باشد پس از مرگ بسرعت تجزيه شده و به صورت ازت آمونياكي و نيترات وارد خاك مي‌گردد.
معمولاً مواد دفع شده و يا برگردانده شده از دهان كرم نسبت به خاك اوليه داراي املاح محلول كلسيم كل، پتاسيم، منيزيم و كلسيم قابل تبديل و فسفر قابل جذب بيشتري هستند اكثر كساني كه روي تغذيه معدني قابل دسترسي آزمايش مي‌كنند گزارش داده‌اند كه خاك‌هائي كه شامل كرم‌هاي خاكي هستند بطور كلي داراي ظرفيت تبادلات يوني بالاتري هستند.
وجود كرم‌ها در افزايش مقدار ازت خاك هم بسيار مؤثر است اين جانوران مقدار زيادي مواد ازته ترشح مي‌كنند كه تقريباً نيمي از آن بصورت مواد لزج موكوپروتئيني است و بوسيله سلول‌هاي غدد اپيدرمي ترشح مي‌شوند و نيمي ديگر بحالت مايعي است كه داراي آمونياك، اوره و احتمالاً اسيداوريك مي‌باشد و از منافذ سلول‌هاي نفريدي ترشح مي‌گردد تمام اين مواد ازت‌دار ترشح شده بوسيله كرم يا محلول بوده و يا به سرعت در نتيجه فعاليت ميكروفلور خاك بفرم محلول تبديل مي‌شوند. بعلاوه چون حدود 54 تا 72 درصد وزن خشك بدن اين كرم‌ها را پروتئين تشكيل مي‌دهد مقدار قابل توجهي ازت در ضمن تجزيه اجساد آنها به خاك اضافه مي‌شود. محاسبه شده كه جسد هر كرم مرده مي‌تواند به اندازه mg10 ميلي‌گرم نيترات توليد كند، بدين ترتيب جمعيتي تركيب يافته از  ميليون كرم خاكي در هر هكتار مي‌تواند رقمي معادل 2217 كيلوگرم نيترات در هر هكتار بوجود آورد و اگر متوسط سن هر كرم را تقريباً يكسال فرض شود امكان افزايش نيترات ساليانه نسبت به مرگ و مير ساليانه از جمعيت معمول كرم‌هاي خاكي وجود دارد.
ـ اثرات PH: تأثير ديگر كرم‌ها درخواص شيميايي خاك، تغيير در PH آن است، گزارشاتي كه تاكنون به دست آمده حاكي از آن است كه كرم‌هاي خاكي در يك دامنه وسيعي از PH خاك زندگي مي‌كنند ولي معمولاً در خاك‌هاي سنگين و داراي زهكشي نامناسب كمتر وجود دارند و در صورتيكه مقدار كلسيم قابل جذب آنها در خاك زياد باشد مقداري از كلسيم را به وسيله غدد مخصوص و به كمك Co2 محيط، به صورت كربنات كلسيم در آورده و باين ترتيب سبب حذف مقداري از گاز كربنيك موجود در اتمسفر خاك مي‌گردند، معمولاً PH موادي كه از دستگاه گوارش كرم مي‌گذرند بحدود خنثي نزديك مي‌شود اين موضوع ممكن است در نتيجه ترشحات آهكي بعضي از غدد داخلي و يا مجموعه ترشحات روده‌اي كرم باشد.
كرم‌هاي خاكي PH در حدود 7 را براي زندگي ترجيح مي‌دهند و به همين دليل فعاليت و تعداد آنها در خاك‌هاي خنثي و قليايي بيش از خاك‌هاي اسيدي است. محدود بودن كرم‌هاي خاكي در خاك‌هاي اسيدي را اغلب در اثر كمبود يون كلسيم در اين قبيل خاك‌ها دانسته‌اند همچنين ثابت شده است كه كرم‌هاي خاكي به يون H+ بسيار حساس هستند و به همين دليل PH خاك يك فاكتور مهم انتشار آنهاست و برروي جمعيت كرم‌هاي خاكي و هم بر روي تعداد افراد و هم در تعداد انواع گونه‌ها اثر مي‌گذارد و اين اثرات مي‌توانند از طريق مقايسه نتايج بدست آمده از نمونه‌برداري از جاهاي مختلف باخاك‌هاي شناخته شده اثبات گردد و به طور كلي مي‌توان گفت كه گونه‌هاي كمتري در خاك‌هاي اسيدي با PH زير5 تا خاك‌هاي قليايي و خنثي زندگي مي‌كنند.
ـ اثرات حشره‌كش‌ها و آفت‌كش ها: كرم‌هاي خاكي نسبت به آفت‌كش‌ها حساس نيستند و مي‌توانند در خاك‌هايي كه شامل مقادير زيادي از آفت‌كش‌هاي مهم هستند زندگي كنند و با عبور دادن خاك‌هاي آلوده از ميان روده خود اين مواد را به تدريج به درون بافت‌هاي بدن خود جذب كنند اين موضوع از لحاظ اكولوژي و زنجيره غذايي مهم بوده زيرا كرم‌هاي خاكي به وسيله بعضي از انواع پرنده‌ها، دوزيستان و پستانداران خورده مي‌شوند و در نهايت غلظت اين مواد در بدن مصرف كنندگان نهايي بيشتر تجمع مي‌يابد.
كرم‌ها به چند فلز سنگين حساس‌اند به طوري كه در سطوح بالاي آلودگي خاك با اين فلزات فراواني كرم‌ها كم مي‌شود و در سطوح پائين آلودگي، اين مواد در بافت‌هاي بدن و يادر فضولات كرم‌هاي خاكي جمع مي‌شوند. پس كرم خاكي توان استفاده شدن به عنوان شاخص زيستي را دارد. 
با افزايش آلودگي تا سطح متوسط، فقط كرم‌هاي بزرگ (با وزن زياد) باقي مي‌مانند. ميزان آلودگي فضولات كرم‌هاي خاكي خيلي بيشتر از بافت است. از نظر مقاومت به عناصر سمي، كرم خاكي مقاوم‌تر از نرم‌تنان است در حاليكه مقاومت بند پايان، بيشتر از كرم خاكي است.
گزارشات حاكي از آن است كه اثر مقادير باقيمانده حشره‌كش ها در خاك از قبيل Organocliforin و يا DDT در همه انواع كرم‌هاي خاكي يكسان نبوده و كرم‌ها به يك ميزان غلظت حشره‌كش‌ها را در بافت‌هاي بدن خود بالا نمي‌برند ولي بيشترين غلظت در گونه A.Chorolica يافت شد كه يك نوع كوچك كرم بوده و در سطح خاك زندگي مي‌كنند و در گونه‌هاي با جثه بزرگتر مانند A.Longa و L.terrestris كمتر مشاهده مي‌شود احتمالاً اين مقادير بيشتر با عادات و محل زندگي آنها ارتباط دارد تا به اندازه آنها، علاوه بر اين بعضي از آفت‌كش‌ها و حشره‌كش‌ها مانند O.Chlorin و O.Phosphorus مي‌توانند در بدن كرم خاكي تجزيه شده و به ساير مواد شيميايي تبديل شوند. با توجه به مطالب بالا مي‌توان عنوان نمود كه كرم‌خاكي موجود مناسبي براي معرف (indicator) شدن زمين‌هاي كشاورزي باشند و با آناليز بدن آنها مي‌توان آلودگي شيميايي و يا سموم موجود در خاك دست يافت.

 روش‌هاي مختلف پرورش

كرم‌هاي خاكي حلقه مهمي در زنجيره غذايي بسياري از مهره‌داران و بي‌مهرگان مي‌باشند (1983 (Mackdonald لذا جاي تعجب نيست كه انسان اوليه از اين جانور هم براي غذا و هم بعنوان طعمه استفاده مي‌كرده است (1987 (Bowche، تحقيقات انجام شده نشان مي‌دهد كه استفاده از كرم‌هاي خاكي موجود در فضولات دامي براي تغذيه حيوانات اهلي و ماهيگيري در قرن 18 نيز متداول بوده است (1782 (Milocco اما تا قرن بيستم و در ايالت كاليفرنياي امريكا توليد تجاري كرم خاكي جهت ماهيگيري شروع نشده است. مراكز اين چنين، كم هزينه‌ترين راه‌ها را براي رشد كرمها استفاده مي‌كردند و با اضافه نمودن مواد مغذي به بستر كرم‌هاي خاكي به كشت كرم مي‌پرداختند.
در سال 1942 دو نفر به نام‌هـاي اوليـور و بارت پيشنهـاد نمودند كه از همين كرم‌هاي خاكي و موادي كـه آنها از آن تغذيـه نموده‌اند بـراي بهبود خاك‌هاي كشـاورزي استفاده شـود. مطالعاتي نيز در مـورد توانايي كرم‌هاي خاكي براي استفاده از مواد زائد آلي در آلمان (1974 (Graff و بعد در امريكا توسط (1977 
(Martentein and Mitchell صورت گرفت. متعاقباً در انگلستان نيز (1982 (Edward مطالعاتي در زمينه استفاده از كرم‌هاي خاكي براي تجزيه زائدات گياهي و حيواني و تبديل به كمپوست و همچنين توليد كرم خاكي براي تغذيه حيوانات بعمل آمد. در سال‌هاي اخير اضافه كردن چندنوع كرم خاكي به مراتعي كه فاقد آن بودند، ساخت و باروري بعضي از مواد معدني خاك بهبود يافت (Nielson 1951، Langmaid 1964، Stockdill 1981، Springett 1984 و 1987، Cury 1988). نهايتاً اين صنعت به سرعت رشد يافته و كشتكاران كرم در تمام نقاط جهان به فروش كرم خاكي و ورمي‌كمپوست[1] پرداختند.
طبق گزارشات موجود در كشور ژاپن، تحقيقات گسترده‌اي از دهه هفتاد به بعد بر روي كرم‌هاي خاكي از جمله ايزينيا فوتيدا (Eisenia foetida) انجام شده و كاربردهاي مختلف آنرا بررسي نموده‌اند (فرمحمدي 1369). همچنين كتابنامه‌هاي مشروحي در مورد مطالعات مربوط به كرم خاكي توسط ساشل و مارتين 
(1981 و 1984) وارنس همولي (1985) انتشار يافته كه مطالب مربوط به كشت كرم خاكي در آنها بطور خلاصه ذكر شده است. سيسمس وژرال (1985) تحقيقاتي بر روي شكل، انواع و عملكرد كرم‌هاي خاكي انجام داده‌اند كه اين فعاليت‌ها همچنان ادامه دارد.
در ساليان اخير فن پرورش كرم خاكي و استفاده‌هاي چند منظوره از آن در جهان رواج يافته و تقريباً مي‌توان گفت در تمامي كشورهاي دور و نزديك از آن به عنوان يك امر عادي و متداول ياد مي‌نمايند.
در ايران كارهاي متعددي در حد پايان‌نامه دانشجويي به انجام رسيده است اما تنها مركزي كه اقدام به پرورش كرم‌هاي خاكي به صورت انبوه مي‌نمايند يكي كارگاه پرورش ماهي شهيدبهشتي (سدسنگر) است كه از ساليان قبل جهت تغذيه بچه ماهيان خاوياري اقدام به پرورش نوعي كرم سفيد رنگ مي‌نموده‌اند و هـم اكنـون نيـز اين فعاليت‌ ادامه دارد و ديگري شركت كشت و صنعت مغان است كه در محل شركت جهت تبديل زائدات كود گاوي خود با استفاده از كرم‌هاي خاكي كار وسيعي شروع كرد.

 مصارف کرم خاکي 1

در سطح كشورهاي توسعه يافته از اين كرم بدليل داشتن پروتئين 70 درصدي در موارد زير استفاده مي‏شود:
1.       مصرف پروتئيني انساني:
در ساير کشورها از جمله در كشور آمريكا غذاي مصرفي مردم است همانند انواع کنسرو جهت سالاد، غذاهاي پختني، انواع نوشيدني و ... به عنوان مثال از گرانترين غذاهاي فروشگاه‌هاي زنجيره‏اي مک دونالد مي‌باشد[2]، با توجه به فرهنگ ما استفاده از آن فعلا هدف نمي‏باشد. (خود كرم به عنوان پروتئين)
2.       مصرف پروتئيني حيواني:
با توجه به ازدياد جمعيت و نياز مردم به مواد پروتئيني سالم، توليد و پرورش دام، طيور و آبزيان، نقش اساسي در تامين نيازهاي مردم و تقويت بنيه اقتصادي روستاييان و کشاورزان را دارد.
در اين ميان تغذيه دام، طيور و آبزيان با کرم خاکي به عنوان ماده غذايي داراي پروتئين زياد باعث افزايش کيفيت محصولات شده و نياز کشور به واردات محصولاتي چون دان مرغ، انواع مکمل‌هاي غذايي دام و آردماهي را کاهش مي‌دهد. از اين گونه براي اولين بار در قرن 18ميلادي براي تغذيه دام و طيور استفاده شد.
امروزه در تغذيه مرحله لاروي آبزيان، تمايل به استفاده از غذاي زنده وجود دارد، زيرا در بسياري از موارد، دانش بشري هنوز قادر به تامين مصنوعي کليه نيازهاي غذايي لارو نبوده و پوشش اين نياز با غذاي زنده راه حل مطلوب و مطمئني است.
مهمترين غذاي زنده مصرفي کرم‌خاکي است که درصد پروتئين آن بيش از ساير گونه‌هاست و علاوه بر آن داراي امگا3 نيز مي‌باشد.
استفاده از اين گونه به جاي محصولات جانبي علاوه بر افزايش درصد رشد و کيفيت گوشت، از نظر اقتصادي نيز به‌صرفه‌تر است و توليد آن نياز کشور به واردات محصولات فوق را که از زمان هجوم شانه دار ژله‌اي به درياي خزر و کاهش کيلکا به عنوان ماده اصلي آرد ماهي و افزايش قيمت آرد ماهي و واردات آن را به همراه داشته است، کاهش مي‌دهد

 مصارف كرم خاكي 2

 به عنوان مواد اوليه در توليد لوازم آرايشي و بهداشتي.

همانطور که قبلا هم گفته شد اين کرم به دليل داشتن پروتئين و امگا3 فراوان به عنوان يکي از مواد اصلي تشکيل دهنده محصولات آرايشي و بهداشتي مي‌باشد.
در سال 1985 شرکت DOVE براي اولين بار استفاده از اين کرم را در محصولات خود آغاز نمود و اولين سري محصولات خود با عنوان جوان کننده‌گان پوست در سال 1987 به بازار عرضه نمود، اما هم اکنون بيشتر شرکتهاي پيشتاز در اين صنعت با توليد انواع شامپو، صابون، کرم، انواع پودرهاي روشن کننده و تقويتي و ... استمرار به توليد با اين کرم را در دستور کار خود قرار داده اند. در اين بين مي‌توان به محصول شرکتFace-Lift  با نام تجاري G2G اشاره نمود که يکي از گران قيمت‌ترين محصولات آرايشي جهان مي‌باشد.

به عنوان مواد اوليه در توليد دارو:

از جمله يکي از مهمترين مصارف جديد اين کرم که به کمک صنعت داروسازي و پزشکي آمده توليد محصولات دارويي و پزشکي مي‌باشد، که داروهاي مکمل غذايي، انواع آرامش بخش‌ها، داروهاي ضد سرطان را شامل مي‌باشد.

 چرخه زندگي و بيولوژي توليد مثل

كرم خاكي جانوري است دو جنسي يعني هم به تنهايي نر است و هم ماده و اندام‌هاي تناسلي همه در ناحيه شكم قرار گرفته‌اند.
روش‌هاي جفت‌گيري براي همه گونه‌ها يكسان نيست، كرم‌هاي خاكي در اكثر ماه‌هاي سال مي‌توانند توليد مثل كنند و مخصوصاً در ماه‌هايي كه رطوبت هوا زيادتر است، افزايش مي‌يابد لقاح از نوع تقاطعي بوده و معمولاً 2 تا 3 ساعت طول مي‌كشد در هنگام جفت‌گيري دو كرم طوري به يكديگر مي‌چسبند كه سر هر يك مقابل دم ديگري و در جهت مخالف هم قرار مي‌گيرد
هر كرم بعداً تشكيل تعدادي پيله (Cocoon) را مي‌دهد كه در داخل آنها تخم‌ها قرار دارند گونه E.Foetida در عرض 3 تا 5 روز مي‌تواند ميان 2 تا 10 عدد پيله كه هر كدام داراي تعدادي تخم كه از 1 تا 28 عدد تغيير مي‌يابد، به وجود آورد اما اغلب فقط يك يا 2 كرم زنده مانده و به دنيا مي‌آيد، اندازه و شكل پيله كـرم‌هاي خاكي با يكديگر متفاوت است و در هنگام رده‌بندي يكي از معيارهاي مورد استفـاده مي‌بـاشد (شكل 5). در داخل هر پيله چندين تخم به چشم مي‌خورد كه تنها يكي يا دو تا از آنها موفق به نمو كامل تا جانور بالغ مي‌گردد يك كرم بالغ از گونه L.rubelus در هر 7 تا 10 روز يك تخم مي‌گذارد كه در حدود 2 تا 20 جنين در آن وجود دارد.

 فرآوري كرم خاكي

اين جانور به صورت‌هاي مختلف و در جاهاي متفاوت كاربرد دارد، لذا حسب كاربرد آن موضوع شركت‌هاي مصرف كننده متفاوت خواهد شد. پودر كرم‌خاكي منبع خوبي جهت جايگزيني پودر ماهي در صنعت توليد غذاي مصنوعي مي‌باشد از اينرو كارخانه‌هاي توليد كننده غذاي دام و آبزيان مي‌توانند يكي از مصرف كننده‌هاي اصلي اين فرآورده باشند، پروتئين استخراج شده از كرم‌هاي خاكي نيز در صنايع آرايشي و بهداشتي كاربرد فراواني دارد. از كرم زنده نيز جهت تغذيه مستقيم آبزيان بخصوص ماهي قزل‌آلا مي‌توان استفاده نمود، برخي گونه‌هاي كرم خاكي نيز جهت تقويت و اصلاح خاك‌هاي كشاورزي كاربرد دارند.

 چاي كمپوست

محصول ديگري كه از كمپوست كرمي بدست مي‌آيد چاي كمپوست است. اين محصول كه يك ساختار محلول آبي دارد به سادگي از كمپوست كرمي استخراج مي‌شود و داراي خواصي است كه از برخي جهات داراي مزاياي بيشتري از كرمي كمپوست نسبت به كرمي كمپوست جامد است نتايج تحقيقات فراوان توسط مراكز مختلف دنيا سبب استقبال فراوان از چاي كمپوست نسبت به كرمي كمپوست شده است از مهمترين مزاياي آن استفاده به حالت مايع از طريق پاشيدن روي برگها و تعيين غلظت‌هاي متفاوت هنگام استفاده، تجهيزات نسبتاً ابتدايي و دانش فني نه چندان پيچيده در تهيه آن و نهايتاً افزايش مقاومت گياهان در برابر بيماري‌ها پس از مصرف چاي كمپوست است.
كلمه چاي از آن جهت به اين فرآورده اتلاق شده است كه فرآوري آن از كرمي كمپوست در برخي قسمت‌ها شبيه به تهيه چاي است و بعلاوه رنگ آن نيز شبيه به چاي مي‌باشد روش‌هاي مختلفي براي تهيه آن وجـود دارد كه برحسب شرايط و حجم توليد با هم اختلاف دارند ولي داراي نكات مشترك فراواني هستنـد.

 آزمايش بررسي تهيه چاي كمپوست

0 گرم از كمپوست تهيه شده از كرم‌هاي خاكي را به نسبت 1 به 8 با آب خالص مخلوط يا در كيسه‌هائي آنها را قرار داده و در داخل آب رها مي‌كنيم. وقتي محلول يكنواخت شد هوادهي در آب را انجام مي‌دهيم.  دماي C35ـ30 را براي آن در نظر گرفته و با استفاده از همزن مخلوط را هم مي‌زنيم. 20 تا 30 همزدن را در دماي يادشده ادامه مي‌دهيم.

 روش پرورش كرم خاكي

به طور کلي براي پرورش کرم خاکي نياز به وسايل زير است:

 -جعبه نگهداري کرم خاکي

اين جعبه (کرم‌داني) بستگي به اهداف پرورش دهنده دارد . از يک جعبه کفش تا مخازن بزرگ پلاستيکي (يا سيماني) براي نگهداري کرم‌ها استفاده مي‌شود. معمولا از جعبه‌هايي با ابعاد 30×30×90 سانتي‌متر استفاده مي‌شود.
بيشينه خاک درون اين جعبه‌ها 15 تا 20 سانتي‌متر است زيرا در غير اين صورت کرم‌ها از جعبه خارج مي‌شوند. جعبه بايد داراي درپوش باشد تا هم مانع نفوذ نور شود و هم از کاهش رطوبت خاک جلوگيري کند. اگر از جعبه‌هاي پلاستيکي استفاده مي‌کنيد، سوراخي براي‌خروج آب اضافي در مواقع لازم و همچنين سوراخي براي جريان هوا در آن ايجاد کنيد. جعبه‌هاي چوبي معمولا اين مشکل را ندارند ولي بهتر است که قبل از خاک ريزي، ديواره‌هاي آن را با پارافين يا موم در مقابل هدر رفتن رطوبت، عايق کنيد. جعبه بايد در جايي قرار بگيرد که رطوبت و دماي آن قابل کنترل باشد. تا جايي که ممکن است بايد از تابش مستقيم نور به کرم‌داني جلوگيري نمود. نور شديد، سرماي زياد، ضربه و ارتعاش، کاهش رطوبت و ... از عواملي است که کرم‌ها را وادار مي‌کند که به عمق خاک بروند. از لحاظ تراکم در هر متر مربع مي‌توان حدود 100 عدد کرم خاکي را جا داد. برخي منابع نيز عدد وزني نيم تا يک کيلوگرم کرم خاکي در هر مترمربع را ذکر مي‌کنند.

 بستر پرورش کرم‌خاکي

معمولا بهترين گزينه براي يک توليد خانگي، مخلوط خاک برگ و شن ريز است. گاهي از مخلوط خاک و شن و برگ درختان اشاره مي‌شود که تکرار همان جمله بالاست. آنچه مسلم است مقدار رس در اين بستر پرورشي يا Bed بايد در کمترين مقدار ممکن باشد. به بيان ديگر؛ هرگز از رس استفاده نکنيد. خاک مورد استفاده بايد نرم باشد تا کرم‌ها به آساني بتوانند در آن رفت و آمد کنند و هوا نيز بتواند به سادگي به آن نفوذ کند.
براي تهيه چنين خاکي، آن را الک مي‌کنند. يکي از نکات کليدي در پرورش کرم‌خاکي، مرطوب نگهداشتن خاک است. فراموش نکنيد که اگر بيش از اندازه آب بکار ببريد، کرم‌ها خفه مي‌شوند. مي‌توانيد از افشانه‌ها يا آب پاش‌ها براي مرطوب نگهداشتن خاک استفاده کنيد.
رطوبت خاک بايد حدود 25 تا %30  باشد. رطوبت بيش از %35 و کمتر از %13 باعث توقف تخم‌گذاري کرم‌ها مي‌شود.
 P.H خاک هم در حد طبيعي و خنثي (6/5 تا 3/8) است.
بيشتر منابع اروپايي دماي مناسب پرورش کرم‌خاکي را 18 درجه سانتي‌گراد اعلام کرده‌اند اما تا 26 درجه سانتي گراد هم بدون مشکل پرورش داده‌ شده است.

  روش تغذيه کرم‌خاکي 1

روش اصلي تغذيه ساپروتروفي است. در زير روش تغذيه گروه‌هاي اكولوژيك مختلف كرم خاكي مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
الف) گروه اكولوژيك مقيم سطح خاك (اپي‌جه)، از لحاظ تغذيه بيشتر متكي به مواد آلي و مواد گياهي مثل فضولات حيوانات ديگر، كودهاي دامي‌و بقاياي گياهي هستند كه به آنها اصطلاحاً گياهخوار[4] مي‌گويند.
ب) گروه دوم (اندوجه) بيشتر از مواد آلي درون خاك مثل مواد 
هوميك ـ ريشه‌هاي در حال پوسيدن يا ذرات آلي شستشو شده از سطح، تغذيه مي‌كنند؛ براي اين منظور مقدار زيادي خاك مي‌خورند كه به آنها اصطلاحاً Geophagous مي‌گويند. پس انواع اندوجه در درون خاك از مواد آلي و ميكروب‌هاي موجود در ريزوسفر يا خاك معدني تغذيه مي‌كنند.
ج) گروه سوم (آني سيك) گروه حفار هستند، در واقع تغذيه آنها از مواد آلي گياهي، همراه با فروبردن مقدار زيادي خاك است كه اصطلاحاً به آنها Phytogeophagous مي‌گويند.
پس انواع اپي‌جه در تجزيه مواد آلي موثرند در حاليكه دو نوع ديگر بيشتر در بهبود ساختمان خاك مؤثرند.
هر چند هر يك از انواع كرم‌هاي خاكي برحسب شرايط محيطي، مواد خاصي را براي تغذيه ترجيح مي‌دهند ولي به طور كلي از لحاظ تغذيه اكثراً از بازمانده‌هاي گياهي تازه (برگ‌ها) و در حال تجزيه با بافت نرم و نيز كودهاي حيواني استفاده مي‌كنند. كرم‌ها لاشبرگ مرطوب را به خشك ترجيح مي‌دهند و مي‌توانند روزانه 300ـ100 ميلي‌گرم ماده گياهي مصرف كنند.

 روش تغذيه کرم‌خاکي 2

مواد گياهي نامناسب براي تغذيه كرم‌ها شامل موادي بانسبت C/N بالا (خشبي)، مواد داراي رزين، صمغ، تانن، مواد آلكالوئيدي تلخ و اسانس‌هاي تند مي‌باشد. بيشترين افزايش در وزن كرم‌هاي خاكي زماني است كه C/N مواد گياهي بين 35ـ15 باشد.
بعضي از انواع، كودهاي حيواني را به مواد گياهي ترجيح مي‌دهند و بين كودهاي حيواني، كودهاي گاوي ارجحيت بيشتري دارند. گاهي اوقات براي انواع اندوجه، اصطلاح خاكزي[5] و براي انواع آني سيك، اصطلاح زمين‌زي[6] به كار برده مي‌شود.
كرم خاكي همچنين ميكروارگانيسم‌ها را نيز مي‌خورد يعني زنده‌خوار[7] و از انواع ميكروبخوار مي‌باشد و اكثراً پروتوزئرها و باكتري‌ها را به قارچ‌ها ترجيح مي‌دهد.
ميل تغذيه‌اي گونه‌هاي مختلف نيز متفاوت است براي مثال لومبريكوس روبلوس از لاشبرگ تغذيه مي‌كند در حاليكه آلولوبوفورا كاليجينوزا مواد آلي نيمه تجزيه شده را مصرف مي‌كند.
لومبريكوس تريستريس قبل از تغذيه، برگ‌ها و ساير مواد گياهي را به درون دهانه دالان مي‌كشد و از اين رو دهانه دالان را مسدود مي‌كند. اين كرم غذايش را به دقت  انتخاب مي‌كند و برگ‌ها را معمولاً از قسمت نوك به درون دالان مي‌كشد تا قسمت بد مزه دمبرگ بيرون از دهانه دالان قرار گيرد. اين گونه ممكن است %90 از برگ‌هاي ريخته شده باغ‌هاي سيب را در مدت زمستان جابجا كند كه اين مقدار بالغ بر جابجا شدن 12 گرم ماده خشك گياهي در هر روز است. براي آنكه برگ‌ها براي كرم‌ها خوش خوراك باشند بايد قبلاً پوسيده باشند. اين امر احتمالاً سبب از بين رفتن تركيبات بد مزه پلي‌فنولي هم مي‌گردد.
موادي كه به وسيله كرم‌ها بلعيده مي‌شوند زمان اندكي در لوله گوارش باقي مي‌مانند (20 ساعت هنگام تغذيه و 12 ساعت هنگام حفاري) مواد بلعيده شده به كربنات كلسيمي كه توسط غدد كلسي فروز ترشح مي‌شوند، آغشته مي‌شوند. در داخل بدن كرم، مواد معدني و آلي با هم مخلوط مي‌شوند. در لوله گوارش كرم‌ها آنزيم‌هاي پروتئاز و آميلاز و ساكاراز و ليپاز و حتي گاهي كيتيناز و سلولاز پيدا شده است كه ترشح آن را اكثراً به ارگانيسم‌هاي موجود در لوله گوارش نسبت مي‌دهند. از آنجائي‌كه ترشح آنزيم‌هاي سلولاز و كيتيناز در لوله گوارش كرم خاكي بيش از مقداري است كه توسط ميكروارگانيسم‌ها توليد مي‌گردد لذا امروزه استفاده از اين ترشحات مورد توجه قرار گرفته است.

 پرورش با مواد آلي مختلف

بسياري از گونه‌هاي كرم خاكي از غذاهاي خاص و معين استفاده مي‌كنند (1985 Lee 1984 (Woll بكارگيري بسترهاي مختلف پرورشي، به نوع محيطي كه كرم‌ها از آنجا تهيه مي‌شوند ارتباط زيادي دارد. مثلاً گونه‌هاي آشغال‌خور (Epigees) تنها در لايه‌هاي رويي بستر يافت مي‌شوند (1971 Bouche 1959 Lee) ولي اكثر كرم‌هاي ديگر، كه در خاك هستند براي تغذيه به سطح آمده و از مواد معدني خاك و يا ساير مواد آلي موجود آن استفاده مي‌كنند.
از هر يك از انواع خاك‌هايي كه با درصدي از مواد آلي مخلوط شده باشند مي‌توان بعنوان محيط كشت و پرورش كرم خاكي استفاده نمود. اما علاوه مواد آلي مورد علاقه كرم‌هاي خاكي، شرايط اقتصادي پرورش دهنده نيز در تأمين مواد اولية محيط كشت بسيار مهم مي‌باشد بدين معني كه جهت اقتصادي بودن پرورش كرم خاكي معمولاً پرورش دهندگان از مواد آلي ارزان قيمت استفاده مي‌نمايند. در طريقه پرورش صنعتي از خاك استفاده نمي‌گردد، بلكه از غذاهاي تميز شده هوموسي كه كرم‌ها مي‌توانند در آن زندگي بكنند، بهره مي‌گيرند.

 پرورش با مواد آلي گياهي

روش ساده و موفقيت‌آميز براي پرورش كرم خاكي آن مي‌باشد كه گياهان اضافي، مابقي علف‌هاي هرز خاك، برگ‌هاي در حال فساد و حتي خاك اره‌هاي توليد شده در كارگاه‌هاي چوب‌بري را در يك محل جمع‌آوري و توده نموده تا جهت پرورش كرم‌ها مورد استفاده قرار گيرند. اين مواد را مي‌توان با هم مخلوط كرده و به عنوان محيط كشت كرم‌ها از آنها استفاده نمود. بدين ترتيب كه يك توده از اين كود به طول 64/2 متر و عرض 32/1 متر و به ارتفاع 92/1 متري مي‌تواند در حدود50000 كرم خاكي را در خود جاي دهد.

 كدام بستر بهتر است؟

زائداتي مانند كود گاوي كه احتمالاً داراي ميزان كمي از محلول يك نوع نمك آلي يا آمونياك بوده، مي‌توانند براي كرم‌هاي خاكي كشنده باشند، در نتيجه اينگونه زائدات قبل از استفاده بايد پردازش شده تا درجه سميت آن تقليل يافته يا خنثي شود. بهترين روش پردازش اينگونه مواد ذخيره‌سازي آنها به مدت طولاني است.
تحقيقـات نشان مي‌دهـد كـه لجـن هـوادهـي شـده فـاضـلاب مي‌توانند مواد غذايي ضروري را رشد و براي توليـد مثـل كرم‌هاي خاكي مانند ايزينيا (Eisenia)، فرتيما (Pheretima) وادريـلوس (Eudrilus)، را تهيـه نمايـد (Nehauserand، Hartenstein و 1982 Malecki, Loehr and Neuhauser 1980 Collier).
در گزارشات موجود محدوديت‌هاي استفاده از اين مواد مشخص شده است. وجود شرايط هوازي براي پردازش لجن فاضلاب از ضروريات مسئله مي‌باشد بطوريكه اگر اين شرايط مهيا نگردد، امكان استفاده از اين روش ممكن نخواهد بود، براي مثال در ايالت متحده تلاشي براي پردازش لجن فاضلاب توسط روش‌هاي كرمي‌كمپوست[8] به علت شرايط شديد غيرهوازي با شكست مواجه شد، لذا براي اينكه كشت كرم جزيي از مديريت لجن فاضلاب گردد، هنوز تحقيقات بيشتري براي اين امر مورد نياز است (Birkner 1986، Hortenstein & Mitchell 1977).

 پرورش بوسيله زباله

يكي از ساده‌ترين روش‌هاي ممكن، داشتن يك فضاي كوچك است كه بتوان زباله‌هاي شهري يا آشپرخانه‌ها را در آنجا ريخت به نحوي كه تعدادي صفحات پهن چوبي در آن قرار داد تا پس از اضافه نمودن كرم‌ها جهت برداشت آنها اين صفحات چوبي را بالا آورد. در ضمن كرم‌ها از اين صفحات نيز بعنوان پناهگاه و تكيه گاه استفاده مي‌نمايند.
اين روش به مراقبت‌هاي ويژه و خاص ديگري احتياج ندارد، زيرا كرم‌ها با زير و رو كردن زباله‌ها و استفاده از مواد عالي آنها، ضمن تغذيه و پرورش، مواد زائد را به كود بسيار مفيدي تبديل مي‌نمايند. اگر زباله‌ها بطور مداوم هوادهي شوند بوي بد و نامطبوع خود را از دست مي‌دهند. استفاده از اين روش در زمين‌هاي باير و بلامصرف كارايي خوبي مي‌تواند داشته باشد.
يكي از زيست شناس‌هاي آلماني به نام ورنر نيكل به دعوت شيخ نشين‌هاي 
خليج فارس در صحاري اين ناحيه چنين كاري را انجام داد. وي با بودجه‌اي كه در اختيارش قرار دادند، در زميني به مساحت يكصد مترمربع از صحرا، بارتفاع 30 سانتي‌متر ماسه از سطح زمين برداشت و بعد ورقه‌هاي پلاستيكي به قطر 2 سانتي‌متر در جاي آنها پهلوي هم چيدند. روي صفحه‌هاي پلاستيكي لايه‌اي از زباله‌هاي آشپرخانه (پوست ميوه، باقيمانده تخم‌مرغ، سيب‌زميني، تفاله قهوه و چاي و ...) به قطر تقريباً 5 سانتي‌متر ريخته و بالاخره 80000 كرم خاكي در لابلاي زباله‌ها مي‌ريزند. سپس با 25 سانتي‌متر ماسه روي آنها را مي‌پوشاند. كرمها از اين زباله‌ها روزانه 4/2 كيلوگرم خاك كود بسيار قوي و مفيدي براي گياهان مي‌سازند.حتي پس از 5 روز همين شن‌هاي صحرا داراي كود كافي براي كاشت غلات مي‌باشند.

 پرورش بوسيله فضولات و فاضلاب شهري

بهترين ماده غذايي براي كرم خاكي E.foetieda پهن گاوي مي‌باشد. اين كرم‌ها در پهن گاوي رشد و تكثير فوق‌العاده‌اي داشته و مي‌توانند در صورت وجود شرايط مناسب و فضاي كافي در مدت 6 ماه، 2 كرم با سن 6 هفته مي‌توانند تعداد 2000 كرم جديد توليد كنند. همچنين كرم‌هاي خاكي را مي‌توان در از بين بردن فاضلاب‌هاي شهري به كار گرفت. فاضلاب شهري پس از تصويه و گرفتن آب آن، لجن باقيمانده را در حوضچه‌هايي نگهداري مي‌كنند. در اين حوضچه‌ها، انواع مختلف كرم خاكي اضافه مي‌شود. به عنوان مثال 3 نوع كرم خاكي زير را مي‌توان نام برد:
الف ـ E.foetida براي ازبين بردن ميكروارگانيزم‌ها و باكتري‌هاي موجود در لجن و ميزان تكثير و باروري بالا.
ب ـ L.terrestiris زيرا تونل‌هاي عمودي به در ازاي يك متر در عمق لجن ايجاد مي‌كنند و بدين ترتيب باعث هوادهي لجن مي‌گردد. 
ج ـ A.Caliginosa با ايجاد تونل‌هاي مايل و افقي وسيع، سامانه مشبكي براي حداكثر امكان هواگيري را بوجود مي‌آورد. 
در ضمن آب فاضلاب گرفته شده بعلت دارا بودن مواد مغذي و معدني فراوان جهت كشت و توليد پروتئين‌هاي گياهي توسط جلبك‌هاي سبز آبي بسيار مفيد بوده و مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

 ساير محيط‌هاي كشت

از نظر اقتصادي كشت و پرورش كرم خاكي وقتي مقرون به صرفه است كه بتوان از موادي كه داراي هيچگونه هزينه‌اي نباشند استفاده كرد. مثل زباله رستوران‌ها يا آشپزخانه‌ها، قسمت دورريختني سبزيجات يا زباله‌هاي اماكن عمومي، مواد زائد كارخانه‌هاي تهيه مواد غذايي (كارخانه‌هاي آردسازي، كارخانه‌هاي روغن‌كشي سويا).
از هر يك از انواع خاكي كه با مواد آلي مخلوط شده باشند مي‌توان به عنوان محيط كشت و پرورش كرم خاكي استفاده نمود، هر چند كه در طريقه صنعتي پرورش از خاك استفاده نمي‌شود، بلكه از غذاهاي تخمير شده هوموسي كه كرم‌ها بتوانند در آن زندگي بكنند استفاده مي‌گردد. در اين طريقه كرمها به صورت ساده‌تري جمع‌آوري شده و تميزتر و شفاف‌تر مي‌باشند.
مـركز تهيه كرم خاكي در فيليپين توصيه مي‌كند كه بهترين تركيب غذائي براي كرم خاكي، مخلوطي از %55 خاك اره، %35 پوسته برنج، و %10 سبوس برنج مي‌باشد. اين مخلوط بايد به مدت 3 هفته تخمير شود تا حرارت آن بين 5/15 تا 20 درجه سانتي‌گراد برسد. پس از تخمير كافي (هنگامي كه با فرو بردن انگشت به داخل توده گرماي زيادي احساس نشود) اين محيط آماده كشت كرم خاكي مي‌باشد.
كرم خاكي قادر است كه هر نوع مدفوع و كود دامي را به كمپوست بسيار غني تبديل نمايد، در شرايطي كه كود دام‌هايي نظير اسب و طيور و ساير حيوانات اهلي براي دامدار مسئله‌ساز است پرورش كرم خاكي مي‌تواند راه‌گشا باشد. چرا كه اين نوع كود به خاطر تركيبات اسيدي زيادي كه دارد در مزارع به مقدار زياد قابل استفاده نيست. به هر حال دامدار مي‌تواند كرم خاكي را پرورش داده و كمپوست حاصله از آنرا براي مزرعه خويش استفاده نموده و يا آن را بفروش برساند. همچنين از توليد مازاد خود كرم نيز براي تغذيه آبزيان يا طيور به خوبي مي‌تواند استفاده نمايد.

 طرحهاي مناسب براي ايران 1

1 - روش تانک
در اين روش، يك جايگاه و محيط محدود شده براي انبار فضولات و زباله¬ها در نظر گرفته مي¬شود. سپس بعد از گذشت زمان مورد نياز براي آماده سازي زباله¬ها و فضولات ( كه با توجه به نوع مواد بازيافتي متفاوت مي¬باشد)،كرم¬ها به اين فضولات اضافه مي¬گردند. اين روش خود بسته به شرايط محيطي محل توليد كود ورمي كمپوست و مقدار آن داراي طراحي¬هاي متفاوتي مي¬باشد. 
در اين روش بايد توجه داشت كه زنجيره اين تانك¬ها براي توليد ورمي كمپوست بايد در يك محل به صورت زنجيره وار پيوسته (continuous) و يا جدا از هم (separated) باشند.
اندازه پيشنهادي براي اين روش عبارت است از: 
طول 7 متر، عرض 1 متر و عمق(ارتفاع) 50 سانتيمتر. 
توجه نماييد در روش پيوسته كرم¬ها مي¬توانند از شيارها و سوراخ¬هاي ميان دو تخت و يا جعبه به جعبه ديگر جابجا شوند ولي در روش جدا از هم اين امكان تعبيه نشده است.

 طرح هاي مناسب براي ايران 2

2- روش پشته اي
در اين روش، مواد اوليه به صورت يك نوار پشته¬اي شكل با عرض يك متر و ارتفاع حدود 50 سانتيمتر و طول دلخواه روي هم انباشته مي¬شوند.. سپس بعد از گذشت زمان مورد نياز براي آماده¬سازي زباله¬ها و فضولات ( كه با توجه به نوع مواد بازيافتي متفاوت مي¬باشد)،كرم¬ها به اين مواد اوليه اضافه مي¬گردند 
در زير روند كلي اين روش آمده است: 
يك زمين مسطح بدون كلوخ – سنگ و خرده شيشه را انتخاب و سطح آنرا مرطوب و سپس كاملاً بكوبيد تا سفت گردد. علت اين امر جلوگيري از ايجاد هيبريد كرمهاي مورد استفاده با كرمهاي خاكي معمولي و زايل شدن نژاد آنها مي¬باشد. مي¬توان در صورت امكان سطح زمين را سيمان و يا آسفالت نمود و يا با خاكستر پوشانيد. روي سطح آماده شده اقدام به ايجاد پشته¬اي از كود حيواني نيمه پوسيده به شكل گنبدي با عرض 100 سانتيمتر و به ارتفاع 50 سانتي متر و طول دلخواه مي¬شود. 
پس از گذر زمان و رسيدن موعد افزودن كرم¬ها، در طول بالاترين قسمت پشته اقدام به ايجاد شياري به عمق 15 سانتيمتر نموده و كرمها را داخل شيار در طول پشته بريزيد و سپس مواد را روي آن برگردانيد.
با توجه به تحقيقات انجام شده روش پشته¬اي با مواد اوليه كود حيواني و در زمين سفت يا سنگلاخ شيب دار مناسبترين روش توليد کود ورمي کمپوست براي روستاهاي ايران مي¬باشد. 
استفاده از اين روش به دليل هزينه راه¬اندازي پايين و امكان ايجاد طرح توسعه سريع و ساده در طول كار براي استفاده در روستاها پيشنهاد مي¬شود.

 طرح هاي مناسب براي ايران 3

.        کندن کانال
کندن کانال در زمين مشابه مزارع انگور باعث مي¬شود که بتوان حجم بيشتري کود توليد کرد ولي کندن کانال مستلزم تجهيزات هوادهي مکانيزه خاص مي¬باشد که براي مناطق روستايي ايران و با سرمايه کم مناسب نيست. ولي در صورت وجود سرمايه کافي و کارشناس مي¬توان در توسعه تعاوني از اين روش استفاده کرد.
استفاده از کانال در توليد کود در روستاهاي ايران توصيه نمي¬شود چون باعث مي¬شود که فرايندهاي داخل گودال بصورت بي هوازي انجام شود که مطلوب نيست و نيز فرايند هوادهي بسيار مشکل خواهد شد و نيازمند دستگاه¬هاي پيشرفته¬تري خواهد بود که هزينه بر است.
در کشورهايي که از اين روش استفاده مي¬شود از دستگاه¬هاي خاص هوادهي آن روش استفاده مي¬شود. و استفاده از روشهاي هوادهي رايج در ايران براي کانال که زير سطح زمين است ممکن نخواهد بود.

 طرح هاي مناسب براي ايران 4

پوشش کف مرزعه

در مورد نوع پوشش کف زمين توليد کود، خاک معمولي مناسب است ولي هرچه زمين سنگلاخي¬تر و سفت¬تر و بصورت سنگ و خاک باشد بهتر است چون از مخلوط شدن خاک با کود پيشگيري مي¬شود و عمل جداسازي خاک از کود را لازم نخواهد داشت.
استفاده از سيمان يا پلاستيک يا هر پوشش ديگر در کف زمين توصيه نمي¬شود چون در مقاطعي که داخل پشته گرم مي¬شود، گرما را تشديد مي¬کند و کرم نمي¬داند چه کار کند و باعث از بين رفتن کرمها مي¬شود در صورتي که اگر زير کرمها زمين باشد در مقاطعي که پشته به شدت گرم مي¬شود آنها به داخل زمين مي¬روند تا خود را خنک کنند و پس از متعادل شدن دما دوباره به پشته بر مي¬گردند. که اين باعث حفظ کرمها و نيز ازدياد تعداد آنها مي¬شود که در توليد کرم به عنوان يک محصول بسيار تاثير گذار است.

 حفظ زندگي کرمها

کرمها نسبت به دما، رطوبت و تغيير ناگهاني محيط زندگي حساسند و لازم است که اين موارد کنترل شوند.
در روستا استفاده از دستگاههاي خاصي لازم نيست و کنترل دما را با تغيير حجم پشته مي¬توان انجام داد. ميزان رطوبت را با تغيير ميزان آب پاشي روي پشته¬ها مي¬توان کنترل کرد. در مورد تغيير ناگهاني محيط زندگي کرم وقتي کود آماده جمع آوري مي¬شود نبايد ناگهان کود جديد واردکرد چون يک تغيير سريع است و بايد کم کم کرمها را با محيط جديد عادت داد. 
با عادت دادن کرمها مي¬توان مراحل آماده سازي قبل از ورود کرم را حتي حذف کرد و هزينه¬ها را بسيار کاهش داد.

  فرار کرمها

کرمها در زمين فرار مي¬کنند و به زمين فرو مي¬روند و از پشته خارج مي¬شوند روشهاي مختلفي براي حفظ کرمها هست مثلا زير آنها را سيمان مي¬کنند يا پلاستيک مي¬کشند يا خاکستر مي¬ريزند. ولي اگر محل زمين به درستي انتخاب شود بطوري که در اطراف پشته¬ها غذايي براي کرمها نباشد مثلا يک زمين کوهپايه¬اي، در آنصورت به دليل گرسنه شدن کرمها دو باره به  پشته بر مي¬گردند. اگر زمين سفت¬تر باشد بهتر است چون امکان فرار کرمها کمتر مي¬شود.
انتخاب زمين مناسب هيچ هزينه¬اي را براي حفظ کرمها در بر نخواهد داشت.

 شيب زمين

يک شيب %1 تا %2 مطلوب است به دليل اينکه فرايند شستشو آسان¬تر مي¬شود ولي از اين شيب براي توليد چاي کمپوست نمي¬توان استفاده کرد چون تهيه چاي کمپوست فرايندي شبيه دم کردن چاي دارد ولي از شيب زمين براي تهيه آب کرم يا wormwash مي¬توان استفاده کرد که محصول ديگريست.

 مقدار کرم لازم

در مورد ميزان کرم مورد نياز يک استاندارد وجود دارد که براي هر فوت مکعب فضولات 500 کرم با اندازه¬هاي مختلف نياز است.
به عنوان مثال در يک مورد براي يک بسته فضولات به حجم 0.5*1.5*20 متر از 20 کيلوگرم کرم استفاده کرده بودند.
در توليد اين تعاوني ميزان کرم لازم براي اين تعاوني با فرض ظرفيت شروع روزانه 1 تن ورودي 50کيلوگرم کرم محاسبه شده است. به تدريج و با افزايش ظرفيت ورودي واحد توليدي کرمها نيز تکثير مي¬شوند و به حجم مورد نياز خواهند رسيد.
در حال حاضر قميت هر کيلوگرم کرم خالص (بدون مخلوط کود5/6/91) 70.000 تومان مي¬باشد.

 آماده سازي فضولات

فضولات حيواني بايد مدتي در فضاي باز بمانند تا فعاليت گازي آنها تخليه شود. البته با عادت دادن کرمها و با تجربه زياد مي¬توان فضولات حيواني را مستقيما از دامداري به مزرعه توليد کود آورد و بلافاصله توليد کود کرمي را شروع كرد ولي اين کار مستلزم تجربه زياد است در غير اين صورت کرمها از بين خواهند رفت.
در مورد آماده سازي فضولات قبل از ورود کرم بايد گفت که کرمها به شدت نسبت به تغيير سريع حساسند و حتي ممکن است در اثر تغيير سريع از بين بروند. البته با تربيت تدريجي کرمها مي¬توان آنها را طوري عادت داد که حتي بتوان فضولات حيواني را مستقيما از دامداري و بدون گذراندن مرحله از دست دادن فعاليت گازي فضولات آنها را وارد فرايند توليد ورمي کمپوست کرد. ولي در مورد افرادي که از تجربه کافي برخوردار نيستند بهتر است فضولات حيواني مدتي در محلي تلمبار شوند تا فعاليت آنها تخليه شود و سپس وارد فرايند توليد ورمي کمپوست شوند. ولي در مورد فضولات حيواني وقتي تلمبارهاي توليد کود تهيه شدند مي¬توان بلافاصله کرمها را اضافه کرد.

 استفاده از زباله هاي خانگي

در مورد مواد اوليه زباله خانگي قبل از وارد کردن کرمها به پشته بايد مواد اوليه محل آماده سازي را بگذرانند و زباله¬هاي مضر براي کرم تفکيک شوند. استفاده از زباله¬هاي خانگي براي توليد ورمي کمپوست يک کار به مراتب کارشناسي¬تر نسبت به استفاده از فضولات حيواني است. به همين دليل استفاده از فضولات حيواني براي اين تعاوني روستايي توصيه مي¬شود. از آنجا که استفاده از زباله¬هاي خانگي مستلزم تفکيک زباله و آگاهي از زباله¬هاي مفيد و مضر براي کرم و رعايت جداسازي زباله¬هاي مضر براي کرم¬ها است استفاده از زباله خانگي به عنوان مواد اوليه مستلزم داشتن دانش و کارشناسي بيشتري است. از آنجا که استفاده از اين مواد اوليه و آماده سازي آن براي افراد روستايي ممکن است مشکل باشد استفاده از فضولات حيواني مخصوصا گاو براي واحدهاي روستايي بيشتر توصيه مي¬شود. اين مواد اوليه در دامداري¬ها به فراواني يافت مي¬شود و از آنجا که هزينه حمل و نقل براي اين فعاليت توليدي به شدت زيان آور است و مقرون به صرفه نمي¬باشد راه¬اندازي اين فعاليت در مجاورت دامداري¬ها توصيه مي¬شود تا هزينه¬هاي حمل و نقل به حداقل برسد.

 تامين شرايط مناسب براي کرمها 1

دماي لازم براي ادامه حيات کرم بسيار مهم است و در صورت بالا رفتن دما از حد تحمل کرم، کرمها از بين خواهند رفت.
در صورت بالا رفتن دماي هوا در زمين توليد کود مي¬توان با تغيير دادن حجم تلمبارها دماي داخل آن که محيط زندگي کرمها است را کنترل کرد. مثلا در زمستان که هوا سرد مي¬شود مي توان از تلمبارهاي با ارتفاع و حجم بيشتر استفاده نمود که گرماي توليدي در آن در اثر فعاليتهاي گازي بيشتر مي¬باشد.

 حجم مناسب پشته¬ها
حجم مناسب تلمبارهاي پشته¬اي براي توليد کود ورمي مناسب¬ترين حجم شامل ارتفاع 20 سانتيمتر تا نيم متر و عرض 1 تا 1.5 متر است و طول آن مهم نيست و بستگي به ابعاد زمين دارد.

تامين رطوبت مناسب
در مورد ميزان رطوبت لازم براي کرم¬ها بايد هميشه رطوبت در حدود %70 حفظ شود و محيطي شبيه هواي شرجي شمال براي کرمها وجود داشته باشد.

آب رساني
روش مناسب براي آب رساني به تلمبارها استفاده از شلنگ نرم پلي اتيلن شماره 16 مشکي و نصب آب پاش در سر آن و قرار دادن آن روي تلمبارها است و جابجا کردن آن به تدريج به به طوري که رطوبت هر نقطه هميشه در حد %70 حفظ شود و زمان بين آب دهي تجربي است و با توجه به ميزان رطوبت تعيين مي¬شود. ولي هر نقطه بايد حداقل هفته¬اي 2 بار آب داده شود.

تکتير کرمها
در مورد ميزان رشد و تکثير کرمها اين امر تا حد زيادي بستگي به شرايط زندگي کرمها دارد بصورتي که ممکن است 50 کيلوگرم کرم بعد از گذشت يک سال همان 50 کيلوگرم باقي بماند به دليل تلفات زياد کرمها يا اينکه ممکن است 50 کيلوگرم به چند برابر تبديل شود و اين بستگي به محيط و تغذيه کرمها دارد. هر کرم پس از  3ماه مي¬تواند به 36 کرم و 34 تخم تبديل شود که هر تخم حاوي 4 کرم است.
جدول  تعداد و مدت رشد كرم‌هاي خاكي
كل مدت	دوره رشد به هفته	مدت زمان جنيني به هفته	تعداد پيله توليد شده در سال 	نام گونه
12	9	3	11	E.fetida
طبق بررسي‌هاي بعمل آمده وزن و تراكم جمعيت كرم‌هاي خاكي در توليد مثل آنها تأثير بسزايي دارد.

بطوريكه مشاهده مي‌شود اگر جمعيت كرم‌هاي خاكي زياد باشد در سنين 32-25 هفتگي توليد مثل متوقف مي‌شود در صورتيكه اگر همين كرم‌هاي خاكي داراي تراكم پايين‌تري باشند توليد مثل آنها تا حدود 44 تا 45 هفتگي نيز ادامه خواهد داشت همچنين رژيم‌هاي غذايي گوناگون نيز در قدرت بقاي پيله‌ها (Cocoons) در هر دوره زاد و ولد تأثير فراواني بجا مي‌گذارد.

 تامين شرايط مناسب براي کرمها 2

محافظت کرمها در مقابل پرندگان

در مورد محافظ کرم در برابر حيوانات و پرندگان کرم¬خوار اين مساله چندان مهم نيست و در مقابل تعداد بسيار زياد کرمها قابل اعتنا نيست و تعداد پرندگاني که در زمين وجود دارند کم است. ولي اگر مرغ در زمين باشد در آنصورت تعداد قابل توجهي از کرمها را مي¬خورد. کما اينکه کرمها نورگريز هستند و در سطح نيستد که به راحتي توسط پرندگان خورده شوند.

سقف براي مزرعه
در مورد سقف محافظ در برابر باران اين کار در روشي که از زمين مسطح استفاده مي¬شود لزومي ندارد چون در بدترين حالت که حتي 20 سانتيمتر باران کف زمين جمع شود چون ارتفاع تلمبار تا نيم متر است کرم¬ها خود را به بالا مي¬کشند و از خطر از بين رفتن خود را نجات مي¬دهند و پس از باران دوباره به پايين تلمبار مي¬روند. ولي در کل باران چندان مساله ساز نخواهد بود و نيازي به هيچ گونه سقف نيست.

 توجهات ديگر

هزينه حمل و نقل
با توجه به اينکه هزينه حمل و نقل در اين نوع فعاليت با توجه به قيمت فضولات و زباله مصرفي مقرون به صرفه نيست حتي¬الامکان بايد در اجراي اين طرح، زمين مورد نظر در محلي انتخاب شود که هزينه¬هاي حمل و نقل به حداقل برسد. براي اين منظور بهتر است زمين اين تعاوني در مجاورت يک دامداري يا يک مرکز توليد فضولات حيواني قرار داشته باشد. اگر بتوان در نزديکي مجتمع¬هاي دامداري که چندين دامداري در کنار هم فعاليت مي¬کنند اين واحد راه¬اندازي شود دسترسي به مواد اوليه بسيار آسان و با هزينه حمل و نقل حداقل انجام خواهد شد که در سود دهي طرح تاثير زيادي خواهد داشت. بسته بندي کود نيز بهتر است در تعاوني انجام شود تا هزينه حمل و نقل کاهش يابد.

ظرفيت توليد
در ابتداي راه اندازي تعاوني لازم نيست که با تمام ظرفيت توليد صورت گيرد و بهتر است به تدريج و در عرض 4 تا 5  ماه توليد را بيشتر کرد تا به ظرفيت 6 تن ورودي در روز رسيد.

 برداشت کرم خاکي

يک روش پيچيده برداشت کرم اين است که خاک موجود در جعبه¬ها را در يک ظرف فلزي بريزيم، سپس از بالا به سطح خاک نور بتابانيم و حرارت بدهيم ( دما نبايد بيش از 25 تا 29 درجه باشد زيرا تخم¬ها را از بين مي‌برد) و از طرف ديگر زير ظرف را سرد کنيم. از آنجا که کرم‌ها از نور و گرماي زياد فراري هستند به سمت ته ظرف آهني مي‌روند. خاک‌رويي را بر مي‌داريم و کرم¬ها را که در ته ظرف جمع شده‌اند را جدا مي‌کنيم. اين کار را چند بار با خاک هر جعبه تکرار مي‌کنيم تا مطمئن شويم که بيشتر کرم‌ها را گرفته‌ايم.
روش دوم اين است که آستين‌ها را بالا زده و از الک براي جدا کردن کرم از خاک استفاده کنيم، به همين سادگي.
نکته بسيار مهم در اين قسمت اين است که خاک اضافه را نبايد دور ريخت زيرا پر از تخم و نوزاد کرم خاکي است و بهترين بستر براي شروع پرورش دوباره است!

 آفات كرم‌هاي خاكي

يكي از نكات مهم در امر تكثير و پرورش كرم‌هاي خاكي، دور نگهداشتن آنها از آفات و دشمنان طبيعي مي‌باشد. همانطور كه در تصوير 21 ديده مي‌شود از جمله دشمنان طبيعي كرم‌هاي خاكي مي‌توان به موارد ذيل اشاره نمود:
1ـ پرنده‌ها، 2ـ قورباغه، 3ـ مارمولك، 4ـ انواع هزارپا، 5ـ انواع جوندگان، مانند موش، موش خرما و ...، 6ـ عنكبوت‌ها، 7ـ حشرات بزرگ
يك پرورش دهنده پس از راه‌اندازي مزرعه پرورش كرم‌خاكي بايد به طور مرتب وضعيت كرم‌هاي خاكي و حضور يا عدم حضور دشمنان طبيعي آنها را بررسي نمايد و به محض مشاهده هر يك از آنها ترتيبي اتخاذ نمايد تا محيط پرورش دور از دسترس آنها قرار گيرد. به عنوان مثال با پوشاندن بسترهاي زميني و يا صندوق‌هاي چوبي ديگر پرندگان نمي‌توانند به كرم‌هاي خاكي دسترسي داشته باشند.

 کاربردهاي مختلف کرم‌هاي خاکي

وقتي در باغچه‌اي و يا باغي مشغول كندوكاو هستيم در بين توده خاك به منافذي بر مي‌خوريم كه به شكل دالان‌هايي در زيرزمين حفر شده‌اند، اين دالان‌ها متعلق به موجوداتي هستند بنام كرم خاكي، البته اين موجودات نه در فرهنگ و آداب و رسوم سرزمين ما جايي دارند و نه از لحاظ علمي در مجامع كشورمان مطرح شده‌اند و بدين لحاظ نبايد بر كسي خرده گرفت كه چرا از موجودي به اين ارزشمندي چيزي نمي‌داند و يا به آن توجهي نمي‌كند. در اين فصل ما ابتدا خواص و كاربردهاي مختلف كرم خاكي را از قديم‌الايام و در كشورهاي گوناگون مورد بررسي قرار مي‌دهيم و سپس كاربردهاي امروزي كه براي كرم‌هاي خاكي به اثبات رسيده و مورد استفاده قرار مي‌گيرد بيان مي‌نمائيم تا شايد بتوان قدري، بيشتر اين موجود را بشناسانيم.
در زمان‌هاي گذشته مردم چين و ژاپن از پودر كرم خاكي در مصارف پزشكي استفاده مي‌كردند به خصوص در معالجه سر دردها و يا تب و لرزها و امروزه مشخص شده است كه در بدن كرم‌هاي خاكي ماده آلي بنام لمبروفرين (Lumbropherin) وجود دارد كه مي‌تواند درجه حرارت بدن انسان را پائين بياورد.
همچنين گزارشات بسياري از خورده شدن يا كاربرد آنها براي تسكين و يا معالجه بيماراني كه داراي سنگ كليه، يرقان، بواسير، سرما خوردگي و آبله مي‌باشند وجود دارد، خاكستر كرم خاكي براي دندان درد در جوامع ابتدايي هنوز كاربرد دارد و يا براي رشد موهاي سر بر روي سر ماليده مي‌شوند. كرم‌هاي خاكي براي معالجه مادراني كه توانايي بارداري و يا شيردادن به بچه‌هايشان را ندارند، خورانده مي‌شود. از اين گذشته گفته شده است كه ممكن است كرم‌هاي خاكي داراي مواد مؤثره جهت درمان روماتيسم باشند.
از كرم‌هاي خاكي جهت آزمايش حاملگي زنان نيز استفاده مي‌گردد، بدين ترتيب كه ادرار زن‌هاي مشكوك را به زير پوست كرم‌هاي نابالغ تزريق مي‌كنند و در صورت بارداري وقوع بلوغ جنسي از طريق ايجاد كمربند تناسلي سريعاً مشخص مي‌شود. اين روش آزمايش حاملگي تاكنون %90 صحت داشته است.

 كاربردهاي كشاورزي كرم

يكي از مصارف عمده كرم‌هاي خاكي، توليد كرم به منظور افزودن آن به صورت توده زنده به خاك مي‌باشد. زيرا كرم‌هاي خاكي با حفر دالان‌هايي در زمين باعث مي‌شوند كه اولاً تبادلات هوا در زمين بهتر صورت گيرد و دوماً به دليل نفوذ آب در اين دالان‌ها باعث مي‌گردد كه زمين قادر به نگهداري آب براي مدت و ميزان بيشتري شود و سوماً مواد دفعي بدن كرم‌هاي خاكي خود كود بسيار مناسبي براي گياهان مي‌باشد و از طرف ديگر هنگامي كه اين كرم‌ها مي‌ميرند لاشه آنها نيز كود بسيار قوي براي رشد بيشتر گياهان هستند بر طبق آزمايشات مكرر و گزارش‌هائي كه بر روي فعاليت كرم خاكي منتشر گرديده است مشخص شده كه افزودن كرم خاكي به خاك در زمينه برداشت محصولات نتيجه بسيار چشمگيري داشته است به طوري كه محصول در مزرعه كاشت ذرت افزايش تا حدود %25، برنج %64، يولاف %3، سيب‌زميني %135 و نخود %300 در برداشته است. همچنين آزمايشات نشان داده‌اند كه ريشه گياهان در خاك بدنبال كانال‌هاي حفر شده توسط كرم‌هاي خاكي حركت كرده و رشد بهتري از خود نشان مي‌دهند و در باغ‌هاي ميوه سبب عقب افتادن زمان برگ ريزان مي‌شود.
به طور معمول خاك از نظر شيميايي غني از مواد معدني همانند كلسيم، پتاسيم، منگنز، و عناصر سنگين ديگر مي‌باشد، فعاليت كرم خاكي در داخل خاك كمك به خنثي كردن فعل و انفعالات اسيدي آن مي‌نمايد. مهمترين نتيجه عمل شيميايي فعاليت كرم خاكي در دسترس قرار دادن ازت براي ريشه گياه است در حقيقت نيتريفيكاسيون خاك در خلال افزايش، قابليت نگهداري هوا در بين ذرات خاك (ايجاد خلل و فرج) نيز صورت مي‌گيرد.
بر طبق بعضي از آزمايشاتي كه از طريق دپارتمان جنگلداري امريكا انجام گرفته درختاني كه در زمين‌هاي داراي كرم خاكي كاشته شده بودند،  در سه سال اول كاشت رشدي برابر درختان هشت ساله مشابه كه در زمين‌‌هاي بدون كرم خاكي كاشته شده‌اند، داشته‌اند. نكته جالب توجه اينكه مقاومت در مقابل سرما و ريزش سنگين برف در مورد درختان نوع اول بمراتب بيشتر از درختان كاشته شده در خاك فاقد كرم خاكي است. به طور كلي اهميت كرم خاكي به دليل دو خصوصيت اصلي آنهاست كه عبارتند از:
1)       نحوه تغذيه كرم‌هاي خاكي كه در تجزيه بازمانده‌هاي آلي نقش دارند. همچنانكه در روش تغذيه كرم‌هاي خاكي بيان شد، آنها با خرد كردن بازمانده‌هاي آلي و افزايش فعاليت ميكروبي و همچنين ترشح آنزيم‌هاي مختلف، موجبات تجزيه آنها را فراهم مي‌كنند. كرم‌هاي خاكي هم مواد گياهي تجزيه شده و هم خاك معدني را مي‌بلعند. شايد مهم‌ترين اثر كرم‌خاكي در خاك، ذره ذره كردن برگ‌ها و مخلوط كردن برگ‌هاي خرد شده و مواد گياهي ديگر با خاك باشد. در اكوسامانه‌هاي جنگلي انگليس بيش از %90 لاشبرگ‌هاي پائيزي جنگل‌هاي مخلوط راش و بلوط، توسط كرم‌هاي خاكي مصرف مي‌شود. ذكر اين نكته ضروري است كه كرم‌هاي خاكي در جريان انرژي اكوسامانه‌ها نقش مهمي ايفا نمي‌كنند مثلاً در حاليكه در برخي از اكوسامانه‌هاي مناطق معتدله بيش از %90 بيوماس خاك را كرم‌هاي خاكي تشكيل مي‌دهند ولي آنها در جريان انرژي سامانه‌هاي تجزيه كننده فقط اندكي بيش از %5 سهم دارند. البته گزارش‌هايي نيز وجود دارند كه سهم آنها در اين امر را 10ـ25 درصد تعيين نموده‌اند.
2)        توان حفاري: بسياري از كرم‌ها به خصوص گونه‌هاي لومبريكوس ترستريس، آلولوبوفورانوكتورنا[1]، آلولوبوفورا لونگا[2] ضمن كندن دالان‌هاي زيرزميني، خاك‌هاي بلعيده شده را با خودشان به سطح مي‌آورند و از راه دهان بر مي‌گردانند مقدار خاكي كه از اين راه به لايه‌هاي سطحي اضافه مي‌شود برحسب نوع خاك و مقدار رطوبت متفاوت است ولي به طور متوسط در خاك‌هاي نواحي مرطوب (صد تن در هكتار در سال) خيلي بيشتر از نواحي خشك (تن در هكتار در سال) است. در خاك‌هاي سنگين مقدار خاكي كه در اثر ايجاد دالان به سطح مي‌آيد بيشتر از خاك‌هاي سبك است.
عمق دالان‌هاي ايجاد شده در خاك‌هاي سبك بيشتر از خاك‌هاي سنگين است، كـرم‌هاي خاكي خاك‌هاي بـا بـافت سنگين را تـرجيح مي‌دهنـد. قطـر دالان‌ها به طور متوسط mm13ـ3 و حجـم آن حـدود Lit/m2 6/9-3/1 مي‌باشد، كرم‌هاي خاكي روزانه بين 30ـ2 برابر وزن خود خاك مي‌بلعند. سطح داخلي دالان‌ها به وسيله موادي به رنگ‌هاي آجري (در اثر اكسيد شدن آهن)، سياه (در اثر مخلوط شدن مواد هوميك با خاك) و يا سفيد (در اثر رسوب آهك حاصل از متابوليسم كرم و يا رسوب بيكربنات‌هاي محلول) در مي‌آيد. فعاليت جمعيت متوسط كرم خاكي (100 عدد در متر مربع) باعث عبور 250 تن خاك در سطح يك هكتار در سال مي‌شود كه باعث حفر 4 الي 5 هزار كيلومتر راه و كانال در سال مي‌شود.

 كود شيميايي - محاسن

قابليت دسترسي براي تهيه مناسب
سبب افزايش ميزان توليد در زمان بسيار كوتاه مي‌شود.
سبب افزايش توليد شده
سبب بهبود كيفيت خاك مي‌شود.
فاقد هرگونه آلودگي است.
باقي مانده مواد مغذي در محصولات ندارد.
سبب افزايش توليد شده
انبارداري آن ساده است.
قابليت بسته بندي آسان و فاقد آلودگي
ب- كودهاي دامي:
قابليت دسترسي ساده دارد.
موثر در بهبود كيفيت خاك است.
سبب افزايش توليد محصول مي‌شود.
ج- كود سبز (بيولوژيك) دسترسي ساده
سبب بهبود كيفيت خاك مي‌شود.
سبب افزايش توليد شده
انبارداري آن ساده است.

 كود شيميايي - معايب

باعث سفت شدن خاك مي‌شود.
باعث تغيير كيفيت خاك مي‌شود. (شور شدن و آلودگي خاك)
باعث افت كيفيت محصولات مي¬شود. (جذب عناصر غير ضروري در گياه)
باعث آلودگي آب‌هاي سطحي و كشاورزي مي‌شود.
ايجاد بيماري‌هاي حاد و مزمن

 كودهاي دامي (سنتي)

وجود انواع ويروس‌ها و ميكروارگانيسم‌هاي عنصر (عوامل بيماريها)
افزايش هزينه توليد با گرفتن كارگر جهت وجين باغات و مزارع براي مبارزه با 
علف هرز
نياز به استفاده از سموم آفتكش جهت كنترل ميكروارگانيسم‌هاي مضر موجود 
كود دامي
انبار داري سخت
ايجاد بوهاي مشمئز كننده
انتقال بيماري‌هاي مشترك با دام

 مزاياي ورمي‌كمپوست به كودهاي سبز

مزاياي ورمي‌كمپوست نسبت به ساير كودهاي سبز 
ورمي‌كمپوست داراي نسبت كربن به نيتروژن مناسب‌تري نسبت به ساير كودهاي سبز است در نتيجه شرايط جذب عناصر مغذي توسط گياه سهل تر و فراهم تر است. همچنين اين تركيب داراي pH خنثي است و استفاده زياد آن تاثير منفي از كيفيت خاك و گياه ندارد، اين تركيب فاقد بو بوده و ناخالصي آن نسبت به ساير كودهاي سبز خيلي كمتر است.

 نحوه استفاده ورمي‌كمپوست

ورمي‌كمپوست توليد شده از كود دامي يا ساير زائدات آلي از لحاظ كيفي سرشار از مواد هوميك و عناصر غذايي به شكل قابل جذب گياه حاوي انواع ويتامين‌ها و هورمون‌هاي محرك رشد گياه و آنزيم‌هاي مختلف مي‌باشد كه مي‌تواند به عنوان كود مطلوب در پرورش گل و گياه در آپارتمان‌ها مورد استفاده قرار گيرد به همين منظور جدول زير براي استفاده بهينه از كود ورمي‌كمپوست به مصرف‌كنندگان گرامي ارائه گرديده است:
 
 
رديف	مورد استفاده	

مقدار استفاده
1	درختان ميوه (بسته به سن)	3-1 كيلوگرم براي هر درخت (1000 كيلوگرم هر هكتار)
2	جنگل‌كاري (خزانه يا نهال كاري)	200 گرم براي هر نهال
3	درختچه‌هاي زينتي، چمن‌كاري	1000 گرم در متر مربع
4	گياهان زينتي (انواع گل)	900 گرم در متر مربع
5	گلدان‌هاي متوسط	150 گرم براي هر گلدان
6	گلدان‌هاي بزرگ	180 گرم براي هر گلدان

 مزاياي ورمي‌كمپوست

1. ورمي‌كمپوست يک ترکيب کاملاً پاکيزه و سازگار با محيط زيست است.
2. فاقد بو بوده و ناخالاصي آن نسبت به ساير کودهاي سبز خيلي کمتر است.
3. دانه بندي مناسب دارد که بافت خاک را اصلاح مي‌کند.
4. تا بيست برابر حجم خود آب را نگهداري مي‌کند لذا مصرف آب آبياري کم
 مي‌شود.
5. داراي عناصر مغذي لازم و کافي براي توليد محصول مناسب و سالم است و فاقد هر نوع آلاينده شيميايي است.
6. با توجه به مواد غذايي با ارزش آن سبب رشد بيشتر گياهان است.
7. داراي نسبت کربن به نيتروژن مناسب‌تري نسبت به ساير کودهاي سبز است که در نتيجه شرايط جذب عناصر مغذي را براي گياه سهل‌تر مي‌کند.
8. دارايPH حنثي است و استفاده زياد آن تاثير منفي بر کيفيت خاک و گياه ندارد.
9. عاري از تخم علف‌هاي هرز است لذا خاک کشت پاکيزه مي‌ماند.
10. فاقد تخم و لارو حشرات مضر و نماتدهاي مضر خاکزي است لذا گياه بدون مشکل آفات رشد مطلوب مي‌نمايد.
11. داراي خاصيت دورکنندگي حشرات مضر خصوصاً انواع حشرات مکنده در محيط‌هاي حساس مانند گلخانه‌ها است.
12. داراي خاصيت ضدعفوني خاک در مقابل امراض قارچي و باکتريايي گياهان دچار گنديدگي و پژمردگي نمي‌شوند.
13. براي همه گونه گياه قابل استفاده است.
14. شرايط ميکروارگانيسم‌هاي مفيد در خاک‌ها را بهبود مي‌بخشد.
15. مصرف آن بسيار ساده بوده و نياز به ابزار خاص ندارد.
16. حاوي ميكروارگانيسم‌هاي هوازي مفيد مانند ازتوباكتري‌ها 
17. بالا بودن ميزان عناصر اصلي غذايي در مقايسه با ساير كودهاي آلي 
18. دارا بودن عناصر ميكرو مانند آهن، روي، مس و منگنز 
19. فرآوري آسان و سريع‌تر از بيوكمپوست 
20. اصلاح كنندة خصوصيات فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي خاك
21. توليد در داخل کشور (صد درصد) 
22. استفاده از اين نوع كود، كيفيت محصولات كشاورزي را نسبت به كود شيميايي عملاً‌ حدود 50 درصد و كميت (تعداد در واحد سطح) آنها را نيز چيزي در حدود 20 تا 70 درصد افزايش مي¬دهد. و به علاوه مشکلات مربوط به باقي ماندن کود شيميايي در مواد غذايي را ندارد. 
23. بدليل خاصيت اسفنجي کود توليد شده در نگهداشت آب و آزاد سازي تدريجي آب موجود، از اين كود به همراه فنّاوري خاص، اقدام به بارور نمودن و حاصلخيزي زمين¬هاي شوره¬زار، شيميايي شده،‌ كوهپايه و غيرقابل كشت مي¬شود.

 کاربردهاي تغذيه اي 1

الف ـ ليپيدها
ليپيدهاي كرم خاكي: براساس ارزيابي‌هاي انجام شده در مراكز مختلف، كرم خاكي خصوصاً E.Fetida در مرحله بلوغ تا %14 چربي دارد كه برحسب نوع تغذيه و عبور از مرحله بلوغ خصوصاً در سنين بالا بر ميزان آن تا %17 افزوده مي‌شود بخش عمده چربي‌هاي كرم خاكي در فاصله دو لوله تشكيل دهنده بدن اين جانور قرار دارند توزيع اين ماده در سرتاسر طول بدن يكسان نيست بلكه به دليل سيلان نسبي، جانور آنرا گاهي در يك انتها و گاهي در قسمت‌هاي مياني بدن خود بيتشر متمركز مي‌سازد كه در اين صورت از نظر ظاهري نيز بخوبي قابل مشاهده است. از نظر فيزيكي، چربي‌هاي كرم خاكي جامد نبوده عمدتاً سيال و نيمه سيال هستند و از چگالي بالائي برخوردارند. آناليز ليپيدها نشان داده است كه هر دو گروه ليپيدي خنثي مركب و ساده در بين آنها وجود دارند و دو نوع اشباع و غير اشباع را شامل مي‌شوند از نكات جالب توجه آنست كه چربي‌هاي امگا ـ 3 كه اخيراً در امر تغذيه و مقابله با سرطان اهميت شايان توجهي يافته‌اند در بدن اين جانور سهم قابل توجهي از ليپيدها را تشكيل مي‌دهند. سهم ليپدهاي غير اشباع در مرحله بلوغ بيشتر از ليپيدهاي اشباع است و اسيدهاي چرب زوج كربنه بمراتب از فرد كربنه بيشتر مي‌باشد. عمده ويتامين‌هاي بدن كرم خاكي خصوصاً ويتامين E در بخش ليپدي بدن او قرار دارند در شرايط گرسنگي و كمبود مواد غذائي تا 30 درصد از مقدار ليپيد بدن اين موجود تحليل رفته و بر چگالي ليپيدهاي باقي مانده افزوده مي‌شود.
چربي كرم خاكي معمولاً رنگ خاصي ندارد ولي بدليل مخلوط شدن برخي مواد رنگدانه‌اي از بخش‌هاي مختلف در اين ماده و همچنين گرانول‌هاي كاروتنوئيدي پخش شده در آن رنگي مي‌شود رنگ آن از زرد ليموئي تا قهوه‌اي طيف دارد. بخش كمي از اين ليپدها بطور متناوب از بدن كرم به همراه موكوس به بيرون و سطح بدن او تراوش مي‌شود كه در ايجاد بوي مخصوصي از اين جانور مؤثر است. ليپيد كرم خاكي داراي ارزش غذائي و دارويي است و خصوصاً بدليل همراه بودن مواد ليپيدي يا حل شده در ليپيد در ايجاد طعم در غذاي تهيه شده از كرم براي آبزيان و طيور بسيار مؤثر است بگونه‌اي كه ليپيد را مسئول جاذبه غذائي براي اين جانوران مي‌دانند بدليل فعاليت ضد اكسيداني (آنتي اكسيداني) بسيار بالا، ليپيدهاي كرم خاكي دوام زيادي دارند و لذا جمع‌آوري آنها و نگهداري در غياب نور براي مصارف داروئي طولاني مدت يا ذخيره غذائي، كاملاً امكان پذير است. وجود ليپيدهاي فرار كه به سرعت تبخير مي‌شوند سبب شده كه از چربي كرم خاكي در تهيه كرم‌هاي مخصوص به منظور انتقال دهنده مواد مؤثر داروئي حل شونده در ليپيد استفاده شود از آنجا كه اين ليپيدهاي فرار حساسيت‌زا نيستند و تحريك پوستي ايجاد نمي‌كنند، تمايل به استفاده از آنها را در صنايع يادشده بيشتر شده است.
از نظر غذائي اعتقاد براين است كه در طيور وجود نسبت متعارف از ليپيدهاي كرم خاكي در بدن اين جانور سبب كاهش در ميزان كلسترول تخم مرغ‌هائي مي‌شود كه مرغ‌ها آن از اين جانورتغذيه كرده‌اند.
از ديگر مصارف اين ليپيدها كه در مبارزه بيولوژيك مطرح است دافعه حشرات و برخي خزندگان از محل وجود كرم است كه با ترشحات ليپيدي اين جانور ارتباط دارد و بطور طبيعي نيز از اين روش استفاده مي‌كنـد.
كاربرد مخلوط يا هموژن كرم خاكي به صورت ضماد بر روي مفاصل و كاهش درد و حتي حذف التهابات مفصلي در بسياري از كتب پزشكي اعصار گذشته آمده است خصوصاً در طب چيني هنوز هم اين مورد كاربرد داشته و استفاده مي‌گردد كه دليل عمدة آن وجود مواد تسكين دهنده درد و برخي مواد ضد التهاب و سريع الجذب در مخلوط هموژن بدن كرم خاكي است. 
در عمل براي بدست آوردن بخش عمده ليپيدهاي كرم خاكي از تحريكات الكتريكي محدود يا شوك‌هاي فيزيكي سبب تراوش اين ماده شده كه از سطح بدن او قابل جمع‌آوري و سبب خالص‌سازي است روش ديگر هم استفاده از حلال‌هاي ليپيدي بر روي هموژن بدن كرم پس از مدت حداقل نيم ساعت، از شروع هموژناسيون است.

 كاربردهاي تغذيه اي 2

ب ـ دارا بودن لكتين
ـ يكي ديگر از موادي كه از كرم‌هاي خاكي به فراواني قابل استحصال است لكتين‌ها هستند. لكتين‌ها موادي با ساختار پروتئيني هستند كه در ساختمان خود داراي يك يا دو جايگاه براي اتصال قندها مي‌باشند. لذا از آنها در جداسازي قندها از محلول‌ها استفاده مي‌شود همچنين در اتصالات سلولي بين غشاء و ارتباط آنتي‌بادي‌ها و سامانه ايمني به طور طبيعي نقش دارند امروزه از لكتين‌ها هم در صنايع دارويي و هم در تغذيه استفاده مي‌شود همچنين در تهيه كيت‌هاي ايمنولژي و روش اليزا براي سنجش‌‌هاي سرولوژيكي بهره‌برداري مي‌گردد. از اينرو بدليل وجود طيف وسيعي از لكتين‌ها در كرم خاكي از طريق استخراج آنها، نسبت به توليد انبوه از اين موجود مي‌توان بهره‌برداري نمود البته اين قسمت جزء كاربردهاي جديد فرآورده‌هاي كرم خاكي است، كه در عمل به فنّاوري نسبتاً پيچيده‌تري در مقايسه با موارد كاربردي ديگر نياز دارد.
لكتين‌ها پروتئين‌هائي هستند كه مي‌توانند به طور اختصاصي به قندها متصل شده و رسوب ايجاد كنند و مي‌توان با استفاده از موادي، لكتين را از قندها جدا كرد.
كرم‌هاي خاكي داراي مقدار زيادي لكتين هستند كه در عصاره ترشحي آنها وجود دارد. ميزان آن در كرم خاكي بالغ ml3 به ازاء هر 100 عدد كرم بالغ است. با تحريكات ضعيف الكتريكي مي‌توان اين عصاره را از كرم‌هاي خاكي جدا كرد. براي جمع‌آوري اين عصاره نيازي به كشتن كرم‌ها نيست. لازم به ذكر است كرم‌هائي كه لكتين‌گيري شده‌اند مي‌توانند پس از 2 هفته استراحت مجدداً جهت برداشت لكتين مورد استفاده قرار گيرند. در اين دو هفته بايد غذا و شرايط مطلوب براي كرم‌ها فراهم نمود.
لكتين در ترميم بافت‌هاي موجود دخالت دارد و قدرت چسبندگي رادر بافتها زياد مي‌كند. در مجموعه محلول لكتين استحصال شده به علت غلظت بالا، آلودگي دير اتفاق مي‌افتد. براي رقيق كردن لكتين مي‌توان از مواد رقيق كننده‌اي نظير بافر اگزالات %35 با 4/7=PH استفاده نمود.
به خاطر اينكه ترشحات كرم خاكي ترشحات لكتيني ـ ليپيدي است بايد ليپيد را از آن جدا، و لكتين را خالص برداشت كرد. براي اين امر مي‌توان از محلول nهگزان استفاده كرد.

 كاربردهاي تغذيه اي 3

د ـ دارا بودن پروتئيني با كيفيت بالا
اتراكتانت‌ها و خوش طعم كننده‌هائي كه در بافت‌هاي كرم خاكي وجود دارد باعث خوش خوراكي آن مي‌گردد. پروتئين‌هاي كرم خاكي با اسيدهاي آمينه اتراكتانتي همراه است كه باعث خوش خوراكي آن گشته و جذب (Uptare) را زياد مي‌كند.
پيله‌هاي (كوكون‌هاي) كرم‌ خاكي را نيز مي‌توان پودر نموده و در تغذيه طيور از آن استفاده كرد نكته جالب اينكه اين پيله‌ها استريل بوده و سرشار از آلبومين است.
جنين كرم‌ها در هفته اول شديداً در حال رشد هستند در اين حالت غلظت مواد تحريك كننده رشد در آن زياد بوده پروتئين‌ها بسيار لطيف و جذب آن از پودر كرم خاكي بالغ بيشتر است. تغذيه پودر اين نوزادان به علت دارا بودن فاكتور رشد به ماهيان و جوجه‌ها بسيار مفيد است.
كرم‌هاي نوزاد را مي‌توان توسط محلول متيل گالين S6X فسفات جمع‌آوري كرد. كرم‌هاي سفيدرنگ سريعاً در اطراف اين ماده جمع‌آوري مي‌شوند.
ه‍ ـ دارا بودن اسيد چرب
در چربي‌هاي بدن كرم خاكي اسيدهاي چرب امگا سه وجود دارد كه از اسيدهاي چرب با ارزش در صنايع بهداشتي، آرايشي و چرمسازي است. براي جدا كردن ليپيد از پودر كرم خاكي مي‌توان از محلول nهگزان استفاده كرد.
و ـ دارا بودن آنزيم‌هاي مناسب
ـ از ديگر موارد كاربردي كرم خاكي استفاده از آنزيم‌هاي آن مي‌باشد اين موجود خصوصاً در دستگاه گوارش خود بدليل كاركرد بالايي كه دارد حاوي چند گروه اصلي آنزيم‌ها است ليپازها، چند نوع پروتئاز از هر چهار گروه اصلي آن، و سلولاز در حدي وجود دارد كه نسبت به استخراج آنها در ابعاد انبوه اقدام شده و امروزه يكي از منابع تأمين اين آنزيم‌ها در صنايع آنزيمي و كاربرد آن در صنايع شوينده محسوب مي‌شود وجود سلولاز در اين جانور باعث شده كه از طريق پرورش آن بر بسترهاي غني از سلولز نسبت به تبديل و هضم آن اقدام گردد و در تأمين پروتئين جانوري از كربوهيدرات گياهي در مناطقي كه بقاياي سلولزي يك مشكل زيست‌محيطي محسوب مي‌شود. يك اقدام بسيار سودآور مفيد و چند جانبه تلقي مي‌گردد.

 هدف از راه‌اندازي كارگاه

يكي از مسائل مهم و اساسي در راه‌اندازي كارگاه پرورش كرم خاكي، اهداف اوليه آن مي‌باشد و بدين معني كه كارگاه با هدف از بين بردن و يا استفاده از يك ماده آلي خاص كه به صورت مشكل و يا معضل در آمده است راه‌اندازي مي‌گردد و يا براي توليد يكي از محصولات كارگاه كه شامل كرمي‌كمپوست و يا كرم خاكي مي‌باشد طراحي مي‌گردد. يك پرورش دهنده حسب موقعيت جغرافيايي، امكانات و اقتصادي بودن، روش مناسب خود را انتخاب و اقدام به پرورش مي‌نمايد. ساير عواملي كه مي‌توان به عنوان هدف در راه‌اندازي كارگاه مد نظر قرار گيرد به شرح زير مي‌باشند:
الف ـ بررسي شرايط زيست محيطي و شناسايي عوامل موثر بر روي رشد كرم‌هاي خاكي در منطقه
ب ـ توانايي و امكان كشت انبوه كرمهاي‌ خاكي‌ با بكارگيري‌ وسايل‌ و امكانات‌ موجود در داخل‌ كشور 
ج ـ به دست‌ آوردن تعداد زيادي كرم خاكي جهت‌ اجراي‌ وسيع‌ آن‌، زيرا كرم‌هاي‌ خاكي‌ ابزار اصلي‌ كار در هنگام توليد بيوهوموس ‌مي‌باشد بدين‌ معني‌ كه هر قدر تعداد بيشتري‌ كرم‌ در دسترس‌ باشد ميزان توليد بيوهوموس بيشتر و در زمان كوتاهتري صورت مي‌پذيرد. 
د ـ معرفي و ملموس‌ كردن‌ فوايد زيست محيطي استفاده‌ از كرم‌هاي‌ خاكي‌ براي‌ از بين‌ بردن‌ زائدات‌ آلي‌ جهت‌ رسيدن‌ به‌ يك‌ محيط زيست‌پايدار

 دلايل انتخاب روش اجرايي

پس از بررسي روش‌هـاي اجرايي مختلف كه در منابع و مقالات آورده شده پرورش دهنده بايد در هنگام انتخاب و طراحي كارگاه دلايل و اصول ذيل را مد نظر قرار دهد:
ـ تطابق با شرايط آب و هوايي و اقليمي منطقه
ـ سهولت راهبري و عدم بكارگيري دستگاه‌هـاي پيچيده (از نظر فني)
ـ امكان توسعه و بالا بردن ظرفيت توليد (چه از نظر توليد كرم و چه از نظر توليد بيوهوموس)
ـ استفاده از نيروهاي بومي
ـ سرمايه‌گذاري اوليه كم

 مسائل فني و اقتصادي در يك كارگاه

در دنيا روش‌هاي مختلفي جهت پرورش كرم خاكي وجود دارد. بدليل اينكه كرم‌هاي خاكي داراي تنوع زيادي بوده و به عبارتي مي‌توان گفت در هر محيطي رشد و تكثير مي‌يابند از اين رو با توجه به شرايط اقليمي و اقتصادي هر منطقه روش پرورش نيز تفاوت دارد.
با در نظر گرفتن شرايط اقتصادي براي احداث يك مزرعه نمونه توليد ورمي‌كمپوست مهمترين قدم براي پرورش و توسعه، يك برنامه رضايت بخش در نحوه توليد است. در صورت امكان محل احداث مزرعه مي‌بايد تعيين و خريداري گردد. مهمترين عامل بهره‌برداري موفقيت‌آميز از يك محل پرورش انتخاب جايگاه آن است و مي‌بايد عوامل اساسي را براي مناسب بودن زمين ارزيابي كرد. نوع زمين انتخابي، بر مطالعه، طراحي و عمليات بهره‌برداري و ابزار و امكانات مورد نياز، تأثير مستقيمي دارد. اين عوامل شامل موارد زير مي‌باشد:
1ـ بهداشت سلامتي و عمومي
2ـ مقدار زمين مورد نياز
3ـ نقشه توپوگرافي منطقه
4ـ زمين‌شناسي
5ـ قابليت دسترسي به مواد اوليه
6ـ مجاورت با مناطق مسكوني و صنعتي
7ـ قابليت دسترسي به مزرعه
8ـ مسافت تا شهر
9ـ آب و هواي منطقه
10ـ زهكشي محل پرورش
11ـ مخارج
12ـ مقبوليت محل پرورش
13ـ استفاده‌هاي بعدي از زمين
انتخاب محل پرورش به نوعي در عرصه برنامه‌ريزي توليد قرار مي‌گيرد، عوامل موثر را مي‌توان به دو گروه عمده محيطي و اقتصادي تقسيم كرد. در تقسيم‌بندي محيطي عوامل زمين‌شناسي، جنس لايه‌هاي خاك، شرايط آب و هوايي، وضعيت آب‌هاي زيرزميني از عوامل مهم و تعيين كننده در محل پرورش مي‌باشند بازار مصرف و فروش توليدات يك كارگاه پرورش كرم خاكي از نكات اساسي در بحث اقتصاد كارگاه مي‌باشد. به عنوان مثال ژاپني‌ها دو بازار عمده براي فروش توليداتشان در نظر گرفته و روي آن كار كرده‌اند، اول بازار مصرف در خانه‌ها براي گياهان زينتي و دوم بازار مصرف براي محصولات كشاورزي، بديهي است بازار اول محدود به چند هزار تن در سال مي‌شود ولي بازار دوم محدوديت خاصي ندارد كه هر كدام از عوامل يادشده را به اختصار شرح داده خواهند شد.

 انتخاب مكان

1ـ زمين‌شناسي
قبل از شروع و بهره‌برداري از زمين جهت انجام فرآيند كمپوست، داشتن اطّلاعات كافي از ويژگي‌هاي زمين‌شناسي منطقه بسيار اهميت دارد. با وجود نقش توپوگرافي منطقه و جنس و ويژگي‌هاي خاك بايد مورد توجه قرار گيرد تا از وضعيت پستي و بلندي و شيب زمين نيز آگاه باشيم.
2ـ آب و هوا
وضعيت آب و هوا و رطوبت يكي از عوامل در ارزيابي و انتخاب محل پرورش مي‌باشد. به طور مثال مناطق گرمسير و خشك و كم باران و مناطق سردسير با دماي پائين و يا مناطق معتدل با بارندگي فراوان هر يك بايد به طور جداگانه مورد توجه قرار گيرد.
باران از عوامل مهمي در تعيين مكان پرورش مي‌باشد به طور مثال بارش‌هاي زياد و پي در پي مي‌تواند باعث شستشوي بستر و يا پراكندگي كرم‌ها از بستر شود. به همين لحاظ بررسي دما، رطوبت و منحني تغييرات آن در سال‌هاي گذشته مي‌تواند در طراحي محل مؤثر باشد.
 
3ـ خاك‌شناسي
دانه‌بندي خاك منطقه و تعيين درصد ذرات رس و شن آن در انتخاب محل مهم است زيرا نسبت درصد ذرات و تراكم خاك تعيين كننده ويژگي اين خاك به شمار مي‌رود. هر چه در صد شن در ساختار خاك منطقه بيشتر باشد از ميزان نفوذپذيري آن مي‌كاهد و براي رفع آبگرفتگي مي‌بايد كانال با سامانه زهكشي ايجاد نمود.
4ـ منابع آب زيرزميني
انتخاب محل پرورش مي‌بايد از نظر منابع آب زيرزميني غني و دسترسي به آن آسان باشد در صورتي كه منابع آب كاهش يابد و يا قطع گردد. در دراز مدت مي‌تواند هزينه بسيار زيادي را جهت تأمين آب داشته باشد و يا خشكسالي مي‌تواند ظرف مدت يك هفته تمام كرم‌ها را از بين ببرد. به همين لحاظ انتخاب محل مناسب كه سرشار از آب باشد بسيار مهم و ضروري مي‌باشد.

 روش‌هاي افزايش بهره‌برداري

سه عامل ذيل كنترل كننده جمعيت كرم‌هـاي خاكي در بستر پرورش و يا در طبيعت مي‌باشند.
1ـ وجود غذا              2ـ فضاي مورد نياز            3ـ تعادل شرايط محيط آنها
وقتي كه غذا و مواد لازم به طور منظم مورد تغذيه كرم‌ها در يك محدوده واقع مي‌شوند، كرمها و ساير ميكروارگانيسم‌هـاي وابسته به آنها شروع به تجزيه اين مواد مي‌نمايند. آنها چيزهايي كه مي‌پسندند مورد استفاده قرار داده و باقيمانده آن را دفع مي‌كنند. سرعت تبديل زائدات آلي بـه پروتيئن‌هـاي كرم خاكي بسته به نوع زائدات، گونه كرم خاكي، شرايط زيست محيطي و روش‌هـاي پرورشي مورد استفاده، متغير است.

 مشخصات محصول‌هاي كارگاه

اين واحد توليدي دو محصول عمده توليد خواهد كرد، يكي از اين محصولات توليد كرم خاكي مي‌باشد. براساس آناليزها و تجزيه‌هـاي شيميايي كه بر روي كرم‌هـاي خاكي پرورشي صورت پذيرفته، معلوم گرديده است كرم‌هـاي خاكي حاوي 65ـ60 درصد پروتئين خام و دارا بودن اسيد آمينه‌هـاي ضروري از قبيل آنالين، ليزين، سستئين و ... ويتامين‌هـاي مختلف از جمله ويتامين‌هـاي گروه B، عناصر معدني مانند، آهن، منگنز، كلسيم و مواد غير قابل هضم بسيار كم مي‌باشد.
 دومين محصول توليدي كود بيولوژيك يا بيوهوموس مي‌باشد كه اين كود داراي عناصر غذايي بسيار غني به ويژه ازت بوده و تدريجاً آنها را در اختيار گياه قرار مي‌دهد (اين نكته از نظر حاصلخيزي خاك بسيار پراهميت است). بيوهوموس چندين برابر وزن خود، آب را در خود ذخيره مي‌كند و يا تغيير دانه‌بندي و قدرت نگهداري مواد غذايي مورد نياز گياهان درخواص فيزيكي و شيميايي و بيولوژيكي خاك تأثير به سزايي دارد. يك نواختي دانه‌بندي بيوهوموس و بي‌بو بودن آن از نكات برجسته اين كود توليدي مي‌باشد.


ليست عنوانهاي كلاسهاي آموزشي  كامل:

 
     
    
 
 









با سلام به بازدید کننده محترم و علاقمند به ورمی کمپوست
در این سایت آموزش مجازی  -  -خرید و فروش ورمی-  تصاویر - فیلم
مشاوره بصورت مجازی و از راه دور در صنعت ورمی کمپوست ارائه می شود.
   
 
 
سی دی های آموزشی در آینده نزدیک.
 شترمرغ شترمرغ
 





ساعت شهرهاي مختلف




    

پرداخت

 

براي پيگيري سفارش

سي دي آموزشي


آمار  بورس

كاربر در بورس15
 
تعداد آگهي در بورس7
   
کرم آیزنیا
کرم آیزنیا
کرم آیزنیا
ورمی کمپوست
ورمی کمپوست
کرم آیزنیا
کرم آیزنیا
کرم آیزنیا
فارم
فارم
فارم
فارم
فارم
بستر
بستر
بستر